Płod

Rozdźělne płody z dešćikowego lěsa Panamy

Płod (łatyński fructus) rostliny jo kwiśonka w stawje semjenjoweje zdrjałosći. Pó drugej definiciji jo rostlinski organ, kótaryž z kwiśonki wuchada a semjenja až do zdrjałosći chowa.

Mimo płodnika teke druge źěle kwiśonki a kwiśonkowego stołka se mógu pśi wutwarje płoda wobźělowaś, kaž na pś. kwiśonkowa wóska, keluch. Płod słužy rozpśestrěwanju.

Natwaŕ

Natwaŕ płoda: Rozrězany rjaschen

Natwaŕ płoda: Rozrězany rjaschen

Banana, słynicy a rozdźělne citrusowe płody

Płod wobstoj z jadnogo abo wšakich semjenjow, kótarež su wót płodoweje sćěny (perikarp) wobdane. Pśi perikarpje pak se rozeznawaju tśi warsty:

• Eksokarp – zwenkowna warsta
• Mezokarp – srjejźna warsta
• Endokarp – nutśikowna warsta

Pśi rjaschenje na pšawem wobrazu na pś. twóri endokarp twardu packu, kótaraž semje wobśimjejo. Mezokarp jo měsny, a eksokarp twóri somotowu rjaschenowu kóžu.

Perikarp se za cas procesu zdrjawjenja płoda z płodnika kwiśonki twóri. Za rozrědowanje płodow jo wažne, se dopominaś, až płodnik z jadnogo abo wšakich ze sobu zrosćonych płodowych łopjeńkow (karpele) wobstoj.

Typy

Płody se góźe do tśich kupkow rozrědowaś.

• jadnotliwe płody
• kompleksne płody
• płodnistwa (płodowe wězby)

Jadnotliwe płody

Z jadneje kwiśonki wuchada jano jadnotliwy płod.

Sypjuce płody

Toś ten płod jo wjelesemjenjowy a se pśi zdrjałosći wótwěra a pótom semjenja rozsypujo.

• Měchowy płod wobstoj z jadnogo płodowego łopjeńka. Wón se jano na jadnej pódłujkostnej liniji wótwěra. Na pś. hsb:črijki (Aconitum), hsb:pólny wotrožnik (Consolida regalis)
• Łušćinowy płod jo suchy płod, kótaryž wobstoj z jadnogo płodowego łopjeńka a se na prědnem a slěznem boku wótwěra. Na pś. grochowka (Pisum sativum), žołta akacija (Laburnum), chóšć (Cytisus scoparius)
• Kapslowy płod jo suchy płod, kótaryž wobstoj z dweju až wšakich płodowych łopjeńkow. Wón pśez rozpukliny abo pory wótwěra. Na pś. jěrow (Aesculus hippocastanum), mak (Papaver)
  • Septicidna kapsla jo na pś. hsb:dźěrkaty křižomnik (Hypericum perforatum).
  • Dorsicidna kapsla jo na pś. hsb:łučna škleńčica (Iris sibirica).
  • Wěčkowa kapsla jo na pś. hsb:čerwjeny kurymór (Anagallis arvensis).
  • Porowa kapsla jo na pś. hsb:zahrodna lawica (Antirrhinum majus).
• Tšuk wobstoj z dweju płodoweju łopjeńkow. Semjenja sejźe na źěleńskej sćěnje. Na pś. rolny žonop (Sinapis arvensis), hsb:wulki krawnik (Chelidonium majus)

Zacynjate płody

Płody wóstanu až do zdrjałosći semjenjow zawěrane a wótpadnu w toś tej formje.

• Suche zacynjate płody
  • Worjechowy płod jo jadnosemjenjowy płod, kótaryž ma tłustu, wodrjewjonu płodowu sćěnu (perikarp). Na pś. lěskowy worješk (Corylus avellana), hsb:lěkarski kokrik (Fumaria officinalis), hejduša (Fagopyrum esculentum), słyńca (Helianthus annuus), lipa (Tilia), cerwjeny dub (Quercus rubra), pšawa wórješyna (Juglans regia). Někotare wórjechowe płody njasu kśiłka, kaž na pś. jaseń
    • Wósebne formy su karyopsa (pśi rozdźělnych tšawach), nažka (pśi kóšowych kwětarjach) a pśi górkacowych rostlinach wustupuju.
• Měsne zacynjate płody
  • Pśi twardopackatych płodach jano nutśikowny źěl (endokarp) płodoweje sćěny (perikarp) jo wodrjewjony, mjaztym až zwenkowny źěl (eksokarp) jo měsny, kóžany abo nitkaty. Mimo togo endokarp wóstanje zawěrany. Na pś. slěwka (Prunus domestica), mandla (Prunus dulcis), wšedny blušć (Hedera helix), listowa jemjelica (Viscum album), hsb:dźiwja kaledźina (Viburnum opulus), hsb:zažny drěn (Cornus mas)
  • Jagoda wopśimjejo jadne až wšake semjenja a ma měsnu płodowu sćěnu (perikarp). Na pś. hendryška (Ribes urva-crispa), tomata, górkosłodka ronica (Solanum dulcamara), winowa jagoda (Vitis), pogjarzlina (Vaccinium vitis-idaea), kiwi (Actinidia)

Rozpadowe płody

• Škałobny płod do jadnotliwych płodowych łopjeńkow rozpadujo. Na pś. śerlica (Galium), slěz (Malva), klon (Acer)
• Łamkowy płod prěki k pódłujkostnej wósce do wšakich, jadnosemjenjowych płodowych źělow rozłamuju.
  • Cłonkotšuk pśi rjadkwi (Raphanus)
  • Cłonkołušćina pśi słodkej źiśelinje (Hedysarum hedysaroides)

Kompleksne płody

Wobstoje z wšakich płodnikow, pśi comž teke kwiśonkowa wóska jo wobźělona.

• Na pś. malina wobstoj z wšakich płóčkatych płoźikow, a togodla jo kompleksny twardopackaty płod.
• Jabłukowy płod jo warianta kompleksnego měchowego płoda, na pś. jabłuko, kšuška, jerjebinka (Sorbus aucuparia), hsb:kwětula (Chaenomeles).
• Kompleksny worjechowy płod jo na pś. słynica.
• Kompleksna jagoda

Płodowe stołki resp. płodowe wězby

Pśez wósebne procesy zrosćenja jadnotliwe płody su k zwězkoju zjadnośone, tak až to ako jadnotliwy płod wuglěda.

• Worjechowy płodowy stołk ma na pś. mulowka (Morus), buk (Fagus), kastanija (Castanea).
• Jagodowy płodowy stołk ma na pś. ananas, kozylist (Lonicera).
• Twardopackaty płodowy stołk ma na pś. figa (Ficus)

Rozpśestrěwanje

Płody se na rozdźělnej wašni rozpśestrěwaju.

• Pśez zwěrjetow (zoochorija))
  • Jolic płody se žeru a zasej wótpušćiju, pótom to jo endozoochorija.
  • Jolic płody se na pówjerchu zwěrjeta pśilipujuce wóstanu, pótom to jo epizoochorija.
• Pśez cłowjekow (antropochorija)
• Pśez wětš (anemochorija)
• Pśez wódu (hydrochorija)

Rědko eksistěrujo aktiwna samrozpśestrěwanje (autochorija) pśez katapultowe abo wobryzgowańske wugótowanje. Wótergi wogonki z płodami do skalnych rozdorow rostu abo se do zemje zarězuju (geokarpija), kaž na pś. zemski wórješk (Arachis hypogaea).

Žrědła

• Strasburger, E. et al.: Lehrbuch der Botanik für Hochschulen. 15. Auflage, Jena Verlag von Gustav Fischer 1921, boki 516-518 (nim.)
• Mayer, Schwegler: Welcher Baum ist das?, Bäume, Sträucher, Ziergehölze, ISBN 978-3-440-11273-1, boki 280-295 (nim.)
• Meyers Taschenlexikon Biologie, In 3 Bänden, 1. zwězk, boka 239 a 240 (nim.)
• Schauer - Caspari: Pflanzenführer für unterwegs, ISBN 978-3-8354-0354-3, 2. nakład, 2008, bok 16 (nim.)
• Spohn: Welcher Baum ist das? Die neuen Kosmos-Naturführer, ISBN 978-3-440-10794-2, boka 12 a 13 (nim.)
• Spohn, Aichele, Golte-Bechtle, Spohn: Was blüht denn da? Kosmos Naturführer (2008), ISBN 978-3-440-11379-0, boka 463-464
• Ullstein Lexikon der Pflanzenwelt, 1973, ISBN 3-550-16019-4, boki 147-149 (nim.)
• Ulrich Hecker: Bäume und Sträucher, ISBN 978-3-8254-0021-4, boka 14 a 15 (nim.)

Glědaj teke

• Chowane płody
• Sad
• Pózdatny płod