Łatyńšćina

Z Wikipedije
Lingua Latina
Łatyńšćina
kraje Katolska cerkwja, Vatikańske město
powědarje wumarła rěc
znamjenja a klasifikacija
klasifikacija Indoeuropske rěcy
Italiske rěcy
Łatyńšćina
oficielny status
oficielna rěc Vatikańske město
rěcne kody
ISO 639-1:

lt

ISO 639-2:

lat

ISO 639-3 (SIL):

ltn

Wikipedija
Wobźěłaś
p  d  w

Łatyńšćina, teke łatyńska rěc jo wumarła, ale něźi pśecej wužywana rěc. Jo była zakładom wšych romaniskich rěcy. Źins se wužywa w kśesćijańskej liturgiji a we fachowych wurazach (biologija, lěkarstwo, filozofija atd.).

Fonetika[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

Wokale a diftongi[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

Łatyńšćina ma pěś krotkich (a, e, i, o, u) a pěś dłujkich (ā, ē, ī, ō, ū) wokalow. Krotke wokale se bźez diakritiskich znamješkow pišu, mjaztym až dłujke wokale se ze znamješkom ¯ pišu.

Mimo togo ma styri diftongi: ae, oe, eu, au.

Konsonanty[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

Konsonant c se ako k wugroni. Změna wugronjenja pśed wokaloma "e" a "i" jo se pózdźej stało.

Gramatika[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

Łatyńšćina ma wjelgin kompleksnu gramatiku.

Substantiwy[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

Substantiwy maju tśi genuse na rozdźěl wót romaniskich rěcow. Mimo togo maju šesć padow, kótarychž formy wótwisuju wót numerusa (gramatiskego cysła) a klasy deklinacije.

Rozeznawa se pěś deklinacijow:

  • prědna abo a-deklinacija
  • druga abo o-deklinacija
  • tśeśa abo měšana deklinacija
  • stwórta abo u-deklinacija
  • pěta abo e-deklinacija.

Adjektiwy[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

Adjektiwy se w genusu, numerusu a paźe pó substantiwje złožuju. Pśi nich jano tśi deklinacije klasy wustupuju.

  • bona "dobra" - žeńska forma se pó prědnej deklinaciji skłonjujo.
  • bonus "dobry", bonum "dobre" - muska a srjejźna forma se pó drugej deklinaciji skłonjujo.
  • fēlīx - se pó tśeśej deklinaciji skłonjujo.

Wjele adjektiwy se mógu stopnjowaś. Komparatiwne kóńcowki su -ior (za žeński a muski genus) a -ius (za srjejźny genus), mjaztym až superlatiw ma kóńcowki -issim/us/-um/-a. Adjektiwy na -er maja wariantu -rim/us/-um/-a, mjaztym až adjektiwy na l maja -lim/us/-um/-a.

Někotare, cesto wužywane adjektiwy maja njeregularne formy.

  • bonus "dobry", melior, melius "lěpšy", optimus "nejlěpšy";
  • malus "špatny", peior, peius "špatnjejšy", pessimus "nejšpatnjejšy";
  • māgnus "wjeliki", māior, māius "wětšy", maximus "nejwětšy";
  • parvus "małki", minor, minus "mjeńšy", minimus "nejmjeńšy";
  • multi "wjele", plūrēs, plūra "wěcej", plūrimī "nejwěcej".

Pronomeny[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

Pśi pronomenach jano tśeśa wósoba ma rozdźělne formy pó genusu, mjaztym až druge wósoby njamaju taki rozdźěl.

Werby[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

Werby maja młogolicbne formy.

Rozeznawa se pěś konjugacijow:

  • ā-konjugacija
  • ē-konjugacija
  • měšana konjugacija
  • ī-konjugacija
  • i-konjugacija

Žrědła[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

  • Kauderwelsch Band 176, Latein Wort für Wort, 1. nakład, 2004, ISBN 3-89416-354-2
  • J.M. Stowasser, M. Petschenig, F. Skutsch: Lateinisch - deutsches Schulwörterbuch, 1994, ISBN 3-486-13405-1

Wótkaz[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

 Commons: Łatyńšćina – Zběrka wobrazow, widejow a audio-datajow