Pad (gramatika)

Z Wikipedije

Pad (teke kazus) jo w gramatice fleksiska kategorija nomena (=deklinacija). Z nim pokaza nomen swóju funkciju znutśika zmysłowego zwiska sady. W morfologiji jo kazus morfologiska kategorija, kótaraž jo pśez system na sebje napśeśiwo stojecych formowych rědow wóznamjenjowany, pśi tom toś te formy póśěg pśedmjata k drugim pśedmjatam w dokładnej situaciji wrośi. Typiski njaso słowo jano jadnučke kazusowe markěrowanje, w někotarych rěcach tola eksistěruju teke słowa z dwěma a wěcej kazusowymi markěrowanjami .

Etymologija[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

Pomjenjowanje kazus etymologiski wót grichiskego gramatikarja Dionysios Thrax slědk źo. Wón jo nomeny ako wót werba wótpadujucy (nimski 'abfallend' ('abhängig')) wopisował a wóznamjenjował toś ten proces ako ptosis (πτῶσις) 'pad'. Pśewześe zapśimjeśa łatyńšćiny jo až źinsajšny źeń wobchowało.

Kazuse w dolnoserbšćinje[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

Dolnoserbšćina ma jano šesć kazusow (padow):

Kazuse w górnoserbšćinje[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

Górnoserbšćina ma samo sedym kazusow, dokulaž wokatiw pśidatnje eksistěrujo.

Kazuse w słowjańskich rěcach[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

Licba kazusow jo pó źělach rozdźělna we słowjańskich rěcach, dokulaž bulgaršćina a makedońšćina wěcej njamatej kazuse pśi nomenach, ale małe kazuse pśi pronomenach. Wše druge rěcy maju šesć abo sedym kazusow.

Prasłowjańska rěc jo sedym kazusow měła.

Pódwjacornosłowjańske a pódzajtšnosłowjańske rěcy maju rozdźěl mjazy měkeju a twardeju deklinaciju, ale w pódpołdnjosłowjańskich rěcach toś ten rozdźěl pśisamem wěcej njeeksistěrujo.

Kazuse w indoeuropskich a drugich rěcach[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

Indoeuropska prarěc jo znała wósym abo źewjeś kazusow:

Z togo nastawane rěcy (baltiske, słowjańske rěcy, ale teke łatyńšćina abo Stara grichišćina) su toś te dopołnje abo jano pó źělach wobchowałe (pó źělach z drugimi mjenjami). Teke nimšćina jo měła pśed 1.000 lětami hyšći instrumental.

Njeindoeuropske rěcy (na pś. finougriske) znaju pó źělach jasnje wěcej kazusow. W finšćinje su na pśikład pěśnasćo, w hungoršćinje wósymnasćo.

Tola jo pšawje śěžke daś zapśimjeśu powšyknje płaśecu definiciju. Někotare fachniki cwibluju na śim, až wón se na wše rěcy (na pś. Engelšćina abo hungoršćina) nałožowaś góźi.

Kazuse w rěcach swěśow[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

Kazus woznam přikład rěče (přikłady)
abesiw njepřitomnosć wót něcogo bźez wucabnika hungoršćina, finšćina, estnišćina
ablatiw (2) pšec pógibowanje pšec wót wucabnika madźaršćina, finšćina, estnišćina, turkojšćina
ablatiw (1) njedirektny pad wucabnika nastupajcy sanskrit, łatyńšćina
absolutiw Subjekty intransitiwnych werbow; Objekty transitiwnych werbow wucabnik resp. wucabnika ergatiwne rěcy
adesiw blisko pśi pśi wucabniku hungoršćina, finšćina, estnišćina, litawšćina (něgdy)
akuzatiw direktny objekt wucabnika, dub wjele indoeuropskich rěcow, arabšćina, hungoršćina, Esperanto
allatiw abo direktiw pśipógibanje k wucabnikoju baskišćina, hungoršćina, finšćina, estnišćina, litawšćina (něgdy), tibetišćina
ekwatiw pśirownanje kaž wucabnik sumerišćina
datiw směr abo adresat; njedirektny objekt wucabnikoju wjele indoeuropskich rěcow, hungoršćina, turkojšćina
delatiw pšec pógibowanje dele z cogo dele z loźe hungoršćina
delimitatiw (lokalny genitiw) městna pśisłušnosć wucabnika, k wucabnikoju słušajucy baskišćina
derivatiw póchad Hamburgowy wucabnik turkojšćina
elatiw wen pógibowanje wen z doma hungoršćina, finšćina, estnišćina
ergatiw Subjekt, kótaryž transitiwny werb wuwjeźo wucabnik (twóri dom...) baskišćina, samoanišćina, tibetišćina, inuktitut
esiw markěrowanje stawa jako wučer finšćina, estišćina, Samiske rěče
genitiw wobsydstwo, poćah wučerja wjele indoeuropskich rěčow, arabšćina
ilatiw nutś pógibowanje do doma hungoršćina, finšćina, estnišćina, samiske rěcy, litawšćina
inesiw znutśika w domu baskišćina, hungoršćina, finšćina, estnišćina, litawšćina
instruktiw (1) wasnja z pomocu wucabnika finšćina
instrumental abo instruktiw (2) markěrowanje wužyśa z wucabnikom sanskrit, słowjańske rěcy, baskišćina, finšćina, hunogršćina
komitatiw gromaźe z z wucabnikom baskišćina, estnišćina, hungoršćina, tibetišćina, finšćina, samiske rěcy
lokatiw městno na domu Sanskrit, słowjańske rěcy, letišćina, tibetišćina, samiske rěcy, turkojšćina
nominatiw subjekt wucabnik wšykne indoeuropske rěcy, arabšćina, hungoršćina, finšćina, estnišćina, samiske rěcy
oblikwus Umfassend?? nastupajucy wucabnika zazaki, kurmandźišćina, Stara francojšćina, engelšćina
partitiw mnóstwo ??an Lehrern baskišćina, finšćina, estnišćina
perlatiw pógibowanje pśez něco pśez dom tocharišćina
posesiw wobsedstwo słušejo wucabnika baskišćina
postpozicional kazus pśed postpozicijami hindi
prepozitiw kazus pó prepozicijach rušćina
prolatiw (1) pógibowanje na powjerchu pśez dom estnišćina
prolatiw (2) za abo město za wucabnika baskišćina
sublatiw pógibowanje na něco na łoź hungoršćina
superesiw pozicija na na łoźi hungoršćina
tendencial zaměr pógibowanja w zaměrje wucabnika baskišćina
terminatiw kóńc pógibowanja abo casa až do wucabnika baskišćina, estnišćina, tibetišćina
translatiw změna stawa k wucabnikoju hungoršćina, finšćina, estnišćina
wokatiw zarěčenje (kněz) wucabnik! sanskrit, łatyńšćina, rumunšćina, grichišćina, štokawišćina, češćina, pólšćina, ukrainšćina, iršćina, serbšćina

Glědaj teke:[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]