K wobsahej skočić

Stary Nowgorodski dialekt

Z Wikipedije
-[1]
Stary Nowgorodski dialekt
kraje Nowgorodska federalna republika (hist.),

Pskowska federalna republika (hist.)

region pódwjacorne źěle Nowgorodskeje zemi
Pskowska zemja
wumarła wót XV. lětstotka; Někotare wósebnosći
su se w pódpołnocnych dialektach zachowali.
znamjenja a klasifikacija
klasifikacija indoeuropske rěcy
pismiki Kyriliski alfabet
Wobźěłaś
p  d  w

Stary Nowgorodski dialekt (rusojski: Древненовгородский диалект) mjenjujo se słowjański dialekt, kótaryž jo na rěcnych pomnikach z brjazoweje škóry wužywał, kótarež su se w Nowgorodskem regionje Rusojskeje nadejšli. Dialekt jo se až do 15. lětstotka w Nowgorodskej federalnej republice wužywał. Zapśimjeśe stwórił jo Andrej Zaliznjak. Staronowgorodski dialekt wótchyla se we wjele pozicijach wót starorušćiny. W dokumentach wužywana rěc ma wjele znamjenjow, kótarež njejsu typiske za druge pódzajtšnosłowjańske dialekty (a teke howacej za druge słowjańske rěcy).

Stary Nowgorodski jo se pó dobyśu Nowgoroda pśez Moskowitow w lěśe 1478 zgubił. Někotare narěcne wósebnosći pak se hyšći dłujko na Nowgorodskem teritoriju su źaržali (cokanje, pismik ять (ѣ) město ы w genitiwje sg. a-zdonkow atd.).

Alfabet na wopismje na brjazowych škórach, 1025-1050[2]

Staronowgorodski dialekt wuznamjenijo se mjaz drugim pśez slědujuce rěcne wósebnosći:

  • Modus relativus, kótaryž eksistěrujo howacej jano w krotkozajtšnej kupce pódpołdnjosłowjańskich rěcow.

Morfologiske pśiznamjenja

  • nominatiw singular o-zdonkow ma kóńcowku -e (město starorusojskego -ъ), na pś. brate "bratš" (pśir. rusojski брат (brat)), Иване (rusojski: 'Иван', pśir. starorusojski Иванъ), старе "stary" (rusojski: 'старый', pśirownaj starorusojski старъ), кето "chto" (rusojski: 'кто', pśirownaj starorusojski к-ъ-то);
  • genitiw singular а-deklinacije jo měł kóńcowku -ѣ město starorusojskego -ы (у женѣ město rusojskeje formy у жены "pla žony").
  • Pódawanje směra z pomocu datiwa bźez prepozicije, na pś. idi Pliskovu "źi do Pskowa".

Fonologiske pśiznamjenja

  • njepśewjeźona druga palatalizacija, kótaraž jo howacej pśiznamje wšyknych słowjańskich rěcow, (w zdonkach — кѣле 'ceły' (pśir. rusojski целый, starorusojski: цѣлъ), хѣде 'šery' (pśir. rusojski седой, starorusojski: сѣдъ), pśed kóńcowkami — na pś. datiw sg. rěkě "(k) rěce" (pśir. rusojski (к) реке), ногѣ "noze" (pśir. rusojski ноге, starorusojski: нозѣ), рукѣ "ruce" (pśir. rusojski руке, starorusojski: руцѣ) atd.);
  • zdźaržanje protosłowjańskego *kv, *gv (kaž w pódwjacornosłowjańskich rěcach). Toś tej kupce njejstej pótakem pśed prědnymi wokalami do cv resp. zv pśejšłej. Na pś. květ "barwa", гвѣзда [gvězda] "gwězda" (pśirownaj rusojski цвет [cvet], звезда [zvezda], starorusojski: звѣзда);
  • źělne njepśewjeźenje tśeśeje palatalizacije /x/, na pś. vьx- "wš-" (w słowach kaž wšo, wšykno, wše), pśirownaj вс- w modernej rušćinje a starorusojske вьс);
  • Wótpóranje fonologiskego rozdźěla mjaz c a č, na pś. ноць "noc" (pśirownaj starorusojske ночь).
  • Změna *tl a *dl na кл, гл, na pś. клещь (rusojski: 'лещ'), привегле (rusojski: 'привёл', pśirownaj starorusojski привелъ). W rušćinje stej se kupce, kaž pokazuju górne pśikłady, howacej na l zjadnoriłej. Pódobne wuwiśe kaž w Starem Nowgorodskem dialekśe eksistěrujo w dolnoserbskich dialektach: tłušty > kłusty, pśir. teke górnoserbske klama pla tlama.

Kriminalny pad: Nowgorodne wopismo na brjazowej škórje, c. 109

[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]
Wopismo na brjazowej škórje c. 109, wokoło 1100, Nowgorod

(Mjaz kóńcom 11. lětstotka a lětom 1110, wuryte w 1954)

Originalny tekst (z pśidatnymi proznymi znamjenjami mjazy słowami)

[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]
грамота : ѡтъ жизномира : къ микѹле : кѹпилъ еси : робѹ : плъскове : а ныне мѧ : въ томъ : ѧла кънѧгыни : а ныне сѧ дрѹжина : по мя порѹчила : а ныне ка : посъли къ томѹ : моужеви : грамотѹ : е ли ѹ него роба : а се ти хочѹ : коне кѹпивъ : и кънѧжъ мѹжъ въсадивъ : та на съводы : а ты атче еси не възялъ кѹнъ : техъ : а не емли : ничъто же ѹ него :[3]

'Pismo (wót) Žiznomira (k) Mikuli: Sy w Pskowje njewólnicu kupił, a za to jo mě Kněni (za)jała. [Nejskerjej jo była wóna njewólnicu spóznała ako jadnu, kótaraž jo była se jej kšadnuła a Žiznoměr jo někak do teje wěcy spleśony, snaź ako swójźbny Mikule abo jogo wikowański partner.] Ale pótom jo družyna (swójźba, žona) za mnjo rukowała. A něnto pósćel tomu mužoju [wót kótaregož sy njewólnicu kupił] list, až ma (dalšu) njewólnicu. [Toś ta druga njewólnica by se musała pśepódaś kněni za cas, w kótaremž by rubjona njewólnica ako "corpus delicti" trěbna była, tak dłujko ako njejo wujasnjone, chto jo był paduch.] A com, ako som konja kupił a kněžojskego muža na njogo sadnuł, k napśeśiwostajenju pśiś. A ty, jolic hyšći njejsy pjenjeze wzeł, njewzej nic wót njogo [wót wikowarja njewólnikow, howacej mógł se plan mimo kuliś.].'

Pśepšosenje: Nowgorodne wopismo na brjazowej škórje c. 497

[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]
Wopismo na brjazowej škórje c. 497, něźi 1340-90, Nowgorod

(mjazy 1340 a 1380; wuryte w 1972)

Originalny tekst (z pśidatnymi proznymi znamjenjami mjazy słowami)

[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]
поколоно ω гаврили ω посени ко зати моемоу ко горигори жи коумоу ко сестори моеи ко оулите чо би есте поихали во городо ко радости моеи а нашего солова не оставили да бого вамо радосте ми вашего солова вохи не осотавимо[4]

Póstrow wót Gawrile Posenje k mójomu swakoju, kmótšoju Grigori a k mójej sotše Ulita. Jolic wej tola k mójej radosći stej do města jěłej, a stej naše słowo (abo naše rozgrono?) njezabydnułej. Daś Bog wam radosć da. My wšykne njezabydnjomy waše słowo (abo waše rozgrono?).

Stary Nowgorodski dialekt wěcej jo njewužywał pó dobyśu Nowgoroda pśez Moskowitow w lěśe 1478. (Pśi tom su někotare wósebnosći južo jěsnjej zgubili. Na pśikład jo gustosć wužyśa kóńcowki -e wóteběrał, pśi nominatiwje muskego genusa.).

Někotare narěcne wósebnosći pak se hyšći dłujko w pódpołnocnej rusojskej narěcy su źaržali (cokanje, pismik ять (ѣ) město ы w genitiwje atd.).

Znate su pśedewšym wopisma na brjazowych škórach (rusojski: берестяные грамоты), kótarež su zwětšego w cystej narěcy napisane a jano wótergi jawi se naddialektalny wliw a wótbłyšć cerkwinosłowjańskich normow, a wopisma na drjewjanych "cylindriskich zamkach" měchow běricow[5]. Někotare stare Nowgorodske dialektizmy se su teke do śišćanych rěcnych pomnikow dostali. Pomocne pśi rekonstrukciji narěcy jo był źiwanje a pśeslěźenje nacasnych pódpołnocnorusojskich narěcow k pśirownowanju.

С историко-лингвистической точки зрения, в XI-XV вв. совокупность местных идиомов Новгородской земли образовывала пучок диалектов, развитие которого в самостоятельный язык было прервано с концом новгородской независимости и включением Новгородской земли в состав Московского государства (т. е. это своего рода предъязык, которому не суждено было развиться дальше этой фазы)[6].


  1. Swójske mě njejo znate
  2. Wó wopismje na rusojskej stronje (rus.)
  3. Informacije wó teksće 109 z rusojskim pśełožkom (rus.)
  4. Informacija wó teksće 497 z rusojskim pśełožkom (rus.)
  5. Янин В. Л.: Очерки истории средневекового Новгорода. 2008.
  6. Зализняк А. А.: Древненовгородский диалект. 2004.

Wědomnostna literatura wó Starem Nowgorodskem dialekśe eksistěrujo dotal jano w Rušćinje: