Kanal Łobjo-Sprjewja-Odra

Kanal Łobjo-Sprjewja-Odra (nimski Elbe-Spree-Oder-Kanal, ESOK) dejała ako wódna droga w Dolnej Łužycy z cełkowneju 156,5 kilometrow rěki Łobjo, Sprjewja a Odru mjazy sobu zwězaś. Prědne plany k łoźowemu kanaloju segaju slědk až do casa Prědneje swětoweje wójny, kenž pak njejsu se nejskerjej z pśicynow kostow žednje zwenka planowańskego stadija slědowali.

Pśedstajenje kórtow wót pódpołnocnego a pódpołdnjowego Łobjo Sprjewini Odriny kanal w Dolnej Łužycy.

W lětach 1871 do 1931 jo k tomu wušy górnistwowy amt w Hala nad Solawu (Halle (Saale), staroserbski teke Dobrogora) pósuźowanje wuźěłało, což mjazy drugim teke jogo wuznam za źinsa pólske pśistawne město Šćeśin (Szczecin/Stettin) a šćit Błotow rozpowědało, ako teke w Halšterskeje kraju. Stakim jo była łoźowa wódna droga wót Młyńska Góra nad Łobjom (Mühlberg (Elbe), serbski teke Miłota) pśez Wikach, pśez Głupskego kněstwom, pódpołnocnje města Rolany a pódpołdnjowy Tołsty (Dolsthaida, źinsa Lauchhammer-Süd), ako teke mjazy Šejkowu a Carnu Gózdu, spóromje Zły Komorowskich a Drjowkojskich brunicowych rewěrow až do města Chóśebuz a k Gójackim jazoru ako zwisk k Odrinymu Sprjewinemu kanaloju do Pśibrjoga (Fürstenberg, źinsa Eisenhüttenstadt) njedaloko města Frankfurt pśi Odrje planowane. Mjazy Głupskom (Mückenberg, źinsa Lauchhammer-West) a Tołstu ako teke w Rolań a w Złem Komorowje su byli zjawne pśistawy pśedwiźone.

Prědne plany 1880tych lět

„W lětach góspodaŕskego rozmacha, pó Nimsko-francojskej wójnje (1870 – 1871), jo se k lěpšemu transportoju produktow mimo wutwarjenja zelezniskeje seśi zapołoženje kanalow póspěchowaś. Jadne take jo było pśedstajenje Łobjowe-Sprjewje-Odrinskego kanala [sic!].“

Pó słowach domowniskego slěźenja Heinz Petzold su se dejali tysacotonowe łoźi Młyńska Góra pśi Łobju, pódpołdnjowy Wikow a Plesy a pódpołnocnje Šražany (nim. Der Schraden), tak mjenowanym Małym Błotam pśez ceru 35 kilometrow do tencas hyšći wjelgin daloko rozdrosćonego Carnego Halštera wjasć. Pótom, su dejali w tegdy hyšći dolnošlazyńskem městačku Rolańu dalšny kanal wót Carnego Halštera na pódpołdnjowy ze Złego Komorowa do Wólšynoweje łuki až do Chóśebuza wjasć, aby tam do Sprjewje dowjadli. Toś ta dejali až nižej Bezkowa k pśistawoju Gójacach pśi Gójackem jazorje ako kanal wutwariś.

„Za tu wiziju jo se wósebnje Chóśebuska wikowańska komora mócna, kenž jo 1898 samo zgromaźinu góspodaŕskich zastupnikow pśewjadła a jo pówołała swójsku "kanalowu komisiju". Drje su natwarili Odrino-Sprjewiny kanal ako źěl 1890, ale zwisk k Łobju jo tencasne mócnaŕstwo z pśicynow kostow wótpokazało. Weto jo se 1920 změnjony projekt z 186 kilometrami dłujkosću, kótaryž jo zachopił pla Ryzawy pśedstajił. 110 milionow mócnarskich markow su za to pówoblicyli.

Za popadnjenje "Špickow wusokeje wódy pśi mjeńšej mańi cełeje wódy abo dlejšych žwałach rěkěta" stej dejałej słužyś Gójacki a Mochojski jazor z 68 milionami kubiknych metrow ako gaśeński rum. Za to by dejali teke dwě pušćadle źaseś metrow respektiwnje sedym metrow spadu pla Hajnk a Dešno twariś. Tak by mógali tysacotonowe kanalowe łoźi z pó źewjeś metrami šyrokosći bźeze wlacaka abo tśi styristotonowe cołny ze wlacakom na dłujkem wjacorje wót Chóśebuza pśedwiźony pśistaw zalaś. Pśi zepěranej mańje wobalkow lětnje 250.000 tonow by k tomu trjebali dłujkosć měška 650 metrow. Financielne lěpšyny w kostach cołnowanja, wlacakańskego płaśenja a wótedankow za łoźnistwo napśeśiwo zeleznicy su se zwěsćili za wužywanje Chóśebuskego pśistawa za transporty cajkowego drjewa a librowanja zernow až do Hamburga. Ideja pak jo se w casach inflacije zasej minuła.

Teke ako jo w lěśe 1948 Chóśebuski wušy šołta Weihrauch na mysl wobgranicowaneje seśi zasej nawězał, njejo projektoju wuspěch wuspěch pśewinuł [sic!].“

1920 pśedstajony projekt

Z 1920 pśedstajonym projektom, by dejała se wutwaŕ 1742 do 1748 natwarjonego Groźćańska kanala (nimski teke Elsterwerda-Grödel-Floßkanal) fokusěrowaś. Ten pśez Mału a Wjeliku Rědoru zjěźony kanal z cełkownje 36,85 kilometrow, zachopijo se w Nuchach (Nünchritz) pódpołdnjowy Ryzawy pśi Łobju a wjeźo k Połčnicy w Wikoje, kótaraž se gnjo direktnje na njen do Carnego Halštera.

Toś ten projekt, kótaryž dej pśedewšym brunicowej industriji pódpołdnjowy wót Chóśebuza a wokoło Złego Komorowa pśispóraś. Pśedwiźeło jo cełkownje jadnasćo pśistawow. Jano Zły Komorow jo pśi tom dejało dwa pśistawa dostaś. Za to jo planowane, wót pśistawa Rolana paralelnje pśirodnych Halšterskich rukow kanal nad Złym Komorowom, Nowem Wikom a Grodkom k Chóśebuskej Sprjewi wjasć. Źož dejał dalšny kanal pódzajtšnje k Błotam zwisk do Gójacach pśi Gójackim jazorje twóriś.

Pśez kanal, mógali napśeśiwo zeleznicy wětše kopice brunice lažko a tunjej pśez Carny Halšter a Sprjewju až do Barlinja, ako teke pśez Łobjo do Hamburga transportěrowaś.

Jano do Barlinja měli wob lěto něźi 2,02 milionow tonow brunice z Łužyce dowóliś. Mimo togo by teke wódny transport zeleza, stala, gnojiwow, drjewa, kalka a cementa, cyglow, głažka a nic naslědku wót rolnikaŕskich produktow ako trajdy až ku skótu móžny był. Cełkowne twaŕske kosty za Łobjo-Sprjewiny kanal su z sumu něźi 55 milionow mócnarskich markow pódali. Na kanalowy kilometer by pótakem suma 418.300 mócnarskich markow napadnuła. Cogodla njejo se łoźowy zwisk skóńcnje natwarił, jo njerozjasnjone. Chóśebuz a Dolna Łužyca stej byłej srjejź 19. lětstotka pśez Sprjewju a Friedricha Wilhelmowy kanal z źinsa pólskim Wrocławjom, Źěwinom (Magdeburg), Dobrogorom (Halle (Saale)) a wusokim mórskim pśistawom w Hamburgu a źinsa pólski Šćeśinu a Gduńsku pśi kašubskim zalěwi, kaž teke něgajšny pódzajtšnopšuski Kralowc (Königsberg) a źinsajšny ruski Kaliningrad. Wóry su se pśewažnje w Gójacach pśi Gójackem jazorje pśepołožyli, dokulaž jo Sprjewja akle wóttam łoźowna była.

Mimo pśizamknjenja łužyskego rewěra jo pśedewšym teke pśizamknjenje k něgajšnym nimskim wuchodnym pśistawam (Stettin a Königsberg) a jo pólskim Gduńsk (Danzig) z rewěrow a industrijowych stojnišćow w Sakskej, Srjejźnej Nimskej a za transport tworow z pódpołnocnočeskimi pśistawami połobskich městow Dźěćin a Wusće nad Łobjom wuznamom.

Plany za lěto 2000 a wušej togo

Zajězd Odrowego pśistawa do Swjecju

2001 dotwarjony a wót swójeje kapacity pśetrjefjony a wusoko móŕnje zamóžny Odrinski wustaw we městu Swjecje (Schwedt/Oder), industrijowy pomnik kursa ekspansije w młodšych stawiznach nutśikownych łoźnistwa 1990tych lět.

Z tšašneju wusokeju wódu Odry wót 1997 a wusokeju wódu wót 2010, ako teke Łobja wusokeje wódy wót 2002 a 2006 how jo nastupiła kursowa změna.

Odra, wót togo casa, ako jo wót nakładnego łoźnistwa a zrownanja do směra Šćeśin do dalokeje měry wuwzeła, a jo se stał k projektoju za renaturěrowanje a šćit pśed wjelikeju wódu. Wobstatk rybow a fawna mjazy Frankobrodom nad Odru a Šćeśinojskego zalewjom su mógali jasnje wódychnuś a tam mjaztym zemrěte družyny zasej swój habitat namakali.

Weto a rowno togodla se doněnta njedopołnjony cowańk wó Łobjo-Sprjewino-Oderskem kanalu wót póznych 1990tych lět zasej góruco diskutěrujo.

Z dojśpiśom Łužyskeje jazoriny w 2010tych a 2020tych lětach rozmysluju teke wó pśizamknjenju Łužyskeje jazoriny k europskej nutśikownej łoźowej a zwězkowej wódnej droze.

Wótběg Ilsowa kanala pśi Rańskem jazorje

Kanalowa tunela Ilsego mjazy Rańskim a Sedlišćańskim jazorom k pódwóźenju Rajnica, ako teke Chóśebuz-Wósešćańska/Lubnjow-Kamjeńska zeleznica a zwězkowa droga 96/169 (twaŕske lěto 2011)

Dwanasćo do tśinasćo kanalow buźo we Łužyskej jazorinje. Toś te zwězuju cełkownje źaseś kumštnych jazorow, kótarež su z něgajšnych jamow nastali. Nejdlejšy toś togo pśewódnika jo něźi tśi kilometry dłujki. Stakim jo jazorata wót na pódwjacorje, njepósrědnje k Carnemu Halšterju lažecego Złykomorojska jazora a na pódzajtšu, w pśeśěgu Sprjewje lažecego jazory Sprjewinodolskego k łoźowaś.

Fokus we łoźowych wužywanskich śěžyšćach, w koncepśe wódneje drogi, wósebnje za krotkowjacornu Dolnu Łužycu, Łobjo-Halšterski kraj, ako teke Łužyskeje jazoriny by směł na lutnych wódychańskich aspektach a turistiskem wužywanju bazěrowaś. W sportowem a wólnocasnem łoźnistwje, pśi pśerěznych 3 do 12 namórniskich sukow w regatowem a kanusowem sporśe, Błotam pódobnej cołnowej łoźni a pśi wužywanju srjejźnych motorskich cołnowych klasow a Yachtow až do maksimal 30 móŕskich sukow. Ako teke płachtakowanju na jazorach a organizacija wobswětoju pśichylonego pśewódnego a linijowego łoźnistwa ja ramik zjawnosćow.

W saněrowanju a regulěrowanju spódneje wódy, w renaturěrowanju a slědkwjeźenju k spócetnym abo pśibližujucy spócetnje běgam rěkow. Šćitoju pśed wjelikeju wódu, zapołoženju polerowych płoninow, gaśenjow a regulěrowańskich basenkow. Nakładne Łoźowe wužywanje drje njejo nastupajucy powšykne wuwiśe wobswětoweje, wobchadoweje a góspodaŕskeje politiki, wósebnje teke cełkowneje situacije w zwězkowem planowanju wódowych drogow a zastojnstwje wuzamknjone, ale skerjej njewěrjeby se lěbda pótrjebnosći.

Glej teke

• Annaburger Ortschronisten: Spreeanbindung - Erste Pläne zum Bau eines Spree-Elster-Elbe-Kanal
• Reichstagsprotokolle: Wasserstraßen, Nr.7; Reichstagsprotokoll vom 11. November 1924