Jabłušcyna

Z Wikipedije
Pódobny lema Toś ten nastawk z temu bom jo pó lema na drugi nastawk pódobny. Drugi lema Jabłuko ma temu płod.
Jabłušcyna
(Malus florentina), bom
systematika
Domena Eukaryoty
Swět Rostlinstwo
pórěd: (Rosales)
swójźba: Rožowe rostliny (Rosaceae)
pódswójźba: Spiraeoideae
tribus: Pyreae
pódtribus: Měkopackosadowe rostliny (Pyrinae)
rod: Jabłušcyna[1][2]
wědomnostne mě
Malus
Mill.
Wobźěłaś
p  d  w

Jabłušcyna[1][2] (teke jabłukowy bom[2], Malus) jo rod ze swójźby rožow. Rod wopśimjejo něźi 40 až do 55 družynow listochytacych bomow a kerkow z lěsow a gusćinow pódpołnocneje měrneje cony w Europje, Aziji a pódpołnocnej Americe, z kótarychž teke wjelika licba jo na cesto śěžko se rozeznawacych hybridow nastawała.

Nejwažnjejše družyny:

Swětodaloko z wótstawkom nejznaśejše a góspodaŕski wjelgin wuznamna družyna jo kultiwěrowana jabłušcyna (Malus × domestica). Mimo togo bu někotare z pódzajtšneje Azije pochadźane družyny z jano něźi wišničkowjelikimi płodami, kaž na pśi. Japańska jabłušcyna (Malus floribunda), wišnjojta jabłušcyna (Malus baccata) a Malus × zumi w měrnych klimowych regionach kaž pyšne kerki a štomy nasajźane. Nic zaměnjowaś z jabłušcynami su nic bliže pśiswójźbne granatowe jabłuka (Punica granatum).

Systematika[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

Malus asiatica, Kwiśonki z kronowymi łopjenkami
Malus florentina, płody
Malus prunifolia, płody
Malus sikkimensis, płody
Malus transitoria, kćenja

Rod Malus słuša k subtribusoju Pyrinae tribusa Pyreae w pódswójźbje Spiraeoideae znutśika swójźby Rosaceae. Mě roda Malus bu w lěśe 1754 wót Philip Miller w Gard. Dict. Abr., 4. nakład, S. 835, nejpjerwjej wózjawjone. Synonymy za Malus Mill. su Docyniopsis (C.K.Schneid.) Koidz., Eriolobus (DC.) M.Roem.[3]

Eksistěrujo něźi 42 až 55 Malus-družynow; tu listowanje z informacijami wó domownje. W Chinskej se góźe něźi 25 družynow namakaś z kótarychž 15 jano tam. Rod Malus se do (šesć[3] hač) wósym sekcijow (2006 a 2008 dwa k tomu pśišłej) rozrědujo:

  • Sekcija Chloromeles: Z jano hyšći tśimi płaśiwymi družynami jano w Pódpołnocnej Americe:
    • Südlicher Wildapfel (Malus angustifolia (Aiton) Michx.): Domownja jo USA.
    • Süßer Wildapfel (Malus coronaria (L.) Mill., Syn.: Malus bracteata Rehder, Malus coronaria var. dasycalyx Rehder, Malus fragrans Rehder, Malus glabrata Rehder, Malus glaucescens Rehder, Malus lancifolia Rehder, Pyrus coronaria L.): Domownja jo pódzajtšna Pódpołnocna Amerika.
    • Savannen- oder Prärie-Wildapfel Malus ioensis (Alph.Wood) Britton: Domownja jo pódwjacorna Pódpołnocna Amerika.
  • Sekcija Docyniopsis: Z jano styri družynami w Aziji:
    • Malus doumeri (Bois) A.Chev. (Syn.: Malus formosana Kawak. & Koidz., Malus laosensis (Cardot) A.Chev., Pyrus doumeri Bois): Domownja jo Chinska, Tajwan, Laos a Vietnam.
    • Malus leiocalyca S.Z.Huang: Domownja jo Chinska.
    • Malus melliana (Hand.-Mazz.) Rehder: Domownja jo Chinska.
    • Wollapfel (Malus tschonoskii (Maxim.) C.K.Schneid.): Domownja jo Japańska.
  • Sekcija Eriolobus (Seringe) C.K.Schneid.: Z jadnučkej družynu:
  • Sekcija Florentinae Cheng et al.:[4]
    • Malus florentina (Zuccagni) C.K.Schneid. (Syn.: Malus crataegifolia (Savi) Koehne)
  • Sekcija Gymnomeles: Z něźi šesć družynami:
    • Kirschapfel, auch Sibirischer Wildapfel oder Beerenapfel genannt (Malus baccata (L.) Borkh. (Syn: Malus pallasiana Juz., Malus sibirica (Maxim.) Kom., Malus daochengensis C.L.Li, Malus rockii Rehder, Malus jinxianensis J.Q.Deng & J.Y.Hong, Malus xiaojinensis M.H.Cheng & N.G.Jiang): Domownja jo Pódzajtšna Azija.
    • Halls Apfel (Malus halliana Koehne): Domownja jo Japańska a Chinska.
    • Teeapfel oder Chinesischer Wildapfel (Malus hupehensis (Pamp.) Rehder: Domownja jo Chinska.
    • Malus mandshurica (Maxim.) Kom. ex Skvortsov (Syn: Malus cerasifera Spach, Malus sachalinensis Juz., Pyrus baccata var. mandshurica Maxim., Malus baccata ssp. mandshurica (Komarov) Likhonos, M. baccata var. mandshurica (Maxim.) C.K.Schneider): Domownja jo Pódzajtšna Azija.
    • Malus sikkimensis (Wenz.) Koehne ex C.K.Schneid.: Domownja jo Himalaja.
    • Malus spontanea (Makino) Makino
  • Sekcija Malus: Z něźi jadnasćo družynami a někotarymi hybridami:
    • Malus chitralensis Vassilcz.
    • Japańska źiwa jabłucyna (Malus floribunda Sieb. ex Van Houtte): Domownja jo Japańska.
    • Malus muliensis T.C.Ku
    • Kawkazowa jabłušcyna (Malus orientalis Uglitzk.), górske góle a kšomy góle pódpołdnjowego Kawkaza - Mimo M. sieversii drugi nejwažnjejšy prědownik kulturneje jabłucyny
    • Malus prunifolia (Willd.) Borkh.: Domownja jo Chinska.
    • Malus pumila Mill. (Syn.: Malus communis Poiret, M. dasyphylla Borkhausen, M. dasyphylla var. domestica Koidzumi, M. domestica Borkhausen, M. domestica subsp. pumila (Mill.) Likhonos, M. pumila var. domestica C.K.Schneider, Niedzwetzki-Apfel M. niedzwetzkyana Dieck ex Koehne, M. sylvestris ssp. mitis Mansfeld, Pyrus malus L., P. malus var. pumila Henry), (zapadna Azija, Centralna Azija a Wuchodna Europa)
    • Aziska źiwa jabłušcyna (Malus sieversii (Ledeb.) M.Roem., Syn.: Malus kirghisorum Al.Fed. & Fed., Malus turkmenorum Juz. & Popov), górske lěse centralneje Azije wót Tadžikistana až pódwjacorneje Chinskeje – nejskerjej głowna póchadna forma kulturneje jabłušcyny.
    • Chinska jabłušcyna (Malus spectabilis (Aiton) Borkh.), (Azija, najskerje Chinska)
    • Źiwa jabłušcyna (Malus sylvestris (L.) Mill.), pódwjacorna Azija a Europa – pó nejnowšych pśepytowanjach nejskerjej njejo žedna póchadna forma zagrodneje jabłušcyny, ale snano jo w tej zakśicona.
    • Malus zhaojiaoensis N.G.Jiang
    • Malus ×adstringens Zabel (= M. baccata × M. pumila)
    • Malus ×arnoldiana (Rehder) Sarg. ex Rehder (= M. baccata × M. floribunda, Syn.: Malus floribunda var. arnoldiana Rehder)
    • Malus ×asiatica Nakai (Syn.: Malus ringo Sieb. ex Carrière): Heimat ist China, dort gibt es viele Sorten für den Fruchtanbau.
    • Malus ×astracanica hort. ex Dum. Cours. (= M. prunifolia × M. pumila)
    • Zagrodna jabłušcyna (Malus domestica Borkh.), pochad leži w Aziji. Póchadne formy su nejskerjej Aziska źiwa jabłušcyna (M. sieversii) a Kawkaziska jabłušcyna (M. orientalis). Mimo togo buchu rane kśicenja z M. dasyphylia a M. praecox měnjone.
    • Malus ×hartwigii Koehne (= M. baccata × M. halliana)
    • Malus ×magdeburgensis Hartwig (= M. pumila × M. spectabilis), (Nimska, Pśipadnowa namakanka w bliskosći Magdeburga)
    • Malus ×micromalus Makino (= M. spectabilis × M. baccata): Wóna se w Chinskej šyroko rozšyrjona ako pyšne drjewa a dla jědnych płodow sajźa.
    • Purpurowa jabłušcyna (Malus ×purpurea (A.Barbier) Rehder, = M. ×atrosanguinea × M. pumila, Syn.: Malus floribunda var. lemoinei É.Lemoine, Malus floribunda var. purpurea A.Barbier, Malus ×purpurea f. eleyi (Bean) Rehder, Malus ×purpurea f. lemoinei (É.Lemoine) Rehder, Malus ×purpurea var. aldenhamensis Rehder)
    • Malus ×robusta (Carrière) Rehder (= M. baccata × M. prunifolia, Syn.: Malus microcarpa var. robusta Carrière)
    • Malus ×scheideckeri Späth ex Zabel (= M. floribunda × M. prunifolia)
  • Sekcija Sorbomalus (Zabel) C.K.Schneid.
    • Malus bhutanica (W.W.Sm.) J.B.Phipps (Syn.: Malus toringoides (Rehder) Hughes)
    • Oregon-Wildapfel (Malus fusca (Raf.) C.K.Schneid. (Syn.: Malus diversifolia (Bong.) M.Roem., Malus rivularis (Douglas) M.Roem.), (dłujkowjacorna Pódpołnocna Amerika)
    • Malus kansuensis (Batalin) C.K.Schneid.: Domownja jo pódwjacorna Chinska.
    • Malus komarovii (Sarg.) Rehder: Domownja jo Chinska a pódpołnocna Korejska
    • Malus maerkangensis M.H.Cheng et al.
    • Malus sargentii Rehder, (Japańska)
    • Malus toringo (Sieb.) de Vriese (Syn.: Malus sieboldii (Regel) Rehder), (pódzajtšna Azija, Japańska)
    • Malus transitoria (Batalin) C.K.Schneid. (Syn.: Malus bhutanica (W W.Sm.) J.B.Phipps), (sewjerozapadna Chinska)
    • Zierapfel (Malus ×zumi (Matsum.) Rehder), žedna źiwa forma njejo znata; eksistěrujo wšake sorty, pó źělach z kšejcerwjenymi łopjenami.
    • Malus ×atrosanguinea (hort. ex Späth) C.K.Schneid. (= M. halliana × M. toringo)
  • Sektion Yunnanenses (Rehd.) G.Z.Qian [5]: Z jano styri družynami, kótarež jano w Chinskej wustupuju:
  • bźez tribusowego pśisłušnosći:
    • Malus brevipes (Rehder) Rehder (jo jano z kultury znata)
    • Malus ×platycarpa Rehder (USA)
    • Malus ×sublobata (Dippel) Rehder (= M. prunifolia × M. toringo, Syn.: Malus ringo var. sublobata Dippel)
    • Malus × soulardi

Eksistěrujo teke rodowe kśicenja znutśika pódtribusa Pyrinae, na pśikład Sorbus × Malus a samo trójne kśicenja: (Cydonia × Pyrus) × Malus.


Wó znatych sortach płody dawacych jabłušcynow glědaj zagrodna jabłušcyna a sorty jabłušcynow.

Jabłušcyna sorty James Grieve
Jabłušcyna wót wjercha
Klěwk wót Idared

Nožki[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

  1. 1,0 1,1 Dolnoserbsko-nimski słownik, ISBN 3-7420-1096-4, bok 163
  2. 2,0 2,1 2,2 W internetowem słowniku: Apfelbaum
  3. 3,0 3,1 Genus: Malus Mill. Zapisk pśi GRIN
  4. Taxonomic study of Malus section Florentinae (Rosaceae), In: Botanical Journal of the Linnean Society, Volume 158, Issue 2, 2008, S. 223–227.
  5. G.-Z. Qian, L.-F. Liu, G.-G. Tang: A new section in Malus (Rosaceae) from China. In: Annales Botanici Fennici. Volume 43, Number 1, 2006, S. 68–73. (PDF_Online)

Wótkaze[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

Commons
Commons