Eukaryoty

	Eukaryoty
	Słyńcne zwěrjetko (Acanthocystis turfacea, nimski Sonnentierchen)
Systematika
Klasifikacija:	Žiwoch
Domena:	Eukaryoty
	Wědomnostne mě
	Eucaryota
	Kandler & Wheelis, 1990

Eukaryoty (Eucaryota; wót starogrichiskego εὖ eu „dobry“, „wopšawdny“ a κάρυον karyon „wórjech“, „jědro“) twórje jadnu z tśich domenow w biologiji. Su žywe byśa z wopšawdnym celowym jědrom, kótarež wopśimjeju genetisku maśiznu we formje desoksyribo-nukleinoweje kisaliny (skrot.: DNA, nimski DNS).

Eukaryoty su zwětšego wó wjelerazne wětše ako prokaryoty (něźi 10-100 raz). Aby gładke funkcioněrowanje celularnych wótběgow nad wětšymi dalokosćami nutśika cele zmóžniło, jo wušy organizaciska měra a rozdźělenje ruma cele do kompartimentow (źělne wótrězki) ale teke transport mjazy toś tymi kompartimentami notne. Toś teje pśicyny dla su eukaryotiske cele z pomocu celowych organelow strukturěrowane, kótarež kaž organy śěła rozdźělne funkcije dopołnjuju. Nejwěcej znata organela jo celowe jědro, z głownym późělom genetiskeje maśizny žywego byśa. Dalšne geny wustupuju pó kuždej družynje w mitochondrijach a plastidach.

Dalšna wósebnosć eukaryotow lažy w proteinowej biosyntezy: Hynac ako prokaryoty su eukaryoty zamóžne, z samskeje DNA-informacije pśez alternatiwny splicing rozdźělne proteiny zgótowaś.

Struktura a forma so eukaryotiskej bańce přez cytoskelet da. Bu mjazy drugim z mikrotubulusow, aktinowych włokninow a mikrofilamentow natwarjony.

Systematika

Eukaryoty bu tradicionelnje do swětow wěcejcelowych zwěrjetow, rostlinow a gribow ale teke jadnocelowych abo wěcejcelowych protistow rozdźělone. Dokulaž protisty pak žedne monofyletisku kupku njetwórje a druge swěty pópšawem z rozdźělnych protistowych kupkow nastajachu, njejo rozdźělenje do swětow wěcej źaržobna.

Ten cas aktualna Systematika eukaryotow bu wót Adl et al. 2005 wuźěłana.^[1] Wóni rozrěduju eukaryotow do šesć kupkow:

Amoebozoa
Opisthokonta, ku kótarymž zwěrjeta a griby słušaju.
Rhizaria
Archaeplastida, ku kótarymž rostliny słušaju.
Chromalveolata
Excavata

Glědaj teke

Nožki

↑ Sina M. Adl et al. (2005): The New Higher Level Classification of Eukaryotes with Emphasis on the Taxonomy of Protists. W: The Journal of Eukaryotic Microbiology. Zwězk 52, c. 5, boki 399-451. PMID 16248873 doi:10.1111/j.1550-7408.2005.00053.x

Eksterne wótkaze

Commons

Glědaj pśidatne dataje we Wikimedia Commons:
Eukaryoty

Natwaŕ eukarytiskich celow (nim.)
Eukaryoty (Tree of Life Web Project) (eng.)

[1] Sina M. Adl et al. (2005): The New Higher Level Classification of Eukaryotes with Emphasis on the Taxonomy of Protists. W: The Journal of Eukaryotic Microbiology. Zwězk 52, c. 5, boki 399-451. PMID 16248873 doi:10.1111/j.1550-7408.2005.00053.x

[1]