Topinambur

Z Wikipedije
Topinambur
Topinambur (Helianthus tuberosus)
systematika
Domena Eukaryoty
Swět Rostlinstwo
pórěd: Asterales
swójźba: Kóšowe kwětarje (Asteraceae)
pódswójźba: Asteroideae
tribus: Heliantheae
rod: Słyńca[1][2] (Helianthus)
družyna: Topinambur
wědomnostne mě
Helianthus tuberosus
L.
Wobźěłaś
p  d  w

Topinambur (Helianthus tuberosus) jo rostlina ze swójźby kóšowych kwětarjow (Asteraceae). Rostlina se kublo ako kulturna rostlina.

[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

Mě rostliny póchada z mjenja indiańskego roda, kótaryž jo był žywy na pśibrjogu Brazilskeje.

Wopisanje[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

Topinambur jo trajne zele, kótarež dośěgnjo wusokosć wót 100 až do 250 cm.

Łopjena[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

Dołojcne a srjejźne łopjena su gropne, napśeśiwo stojece abo stoje pó tśich we mutwjach. Wóni su jajowato-lancetojte.

Kwiśonki[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

Kwiśo wót oktobra až do nowembra. Kwiśonkowe kóšyki dośěgnu šyrokosć wót 4 až do 14 cm. Wobłuk z rorkowymi kwiśonkami dośěgnjo šyrokosć wót 1 až do 2,5 cm.

Kule[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

Rostlina twóri dłujke pódzemske wótnožki, na kótarychž kóńcykach se wutwóriju kule z kulowatymi cłonkami. Forma kulow wjelgin wariěrujo. Kule dośěgnu wagu až do 150 g. Teke barwa běliznje móžo rozdźělna byś. Wariěrujo wót swětłeje bruni do cerwjeni. Nutśikowne kulow jo běłe a twarde.

Wóni wopśimjeju inulin město škroba. Mimo togo wopśimjeju 2,5 % bělkowiny a 15,8 % wuglikowych hydratow.

Stojnišćo[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

Rostlina derje pśenjaso mroz, suchotu a seń.

Rozšyrjenje[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

Póchada z Pódpołnocneje Ameriki. W lěśu 1612 bu do Europy zawjeźona.

Wužywanje[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

Topinambur bu pó lěśe 1619 prědny raz w Europje sajźany. Pó tśiźasćalětnej wójnje jo był wažne zakładne žywidło. Rostlina se jano hyšći rědko w Nimskej na pódpołdnju a krotkem wjacorje sajźa, pśi comž samo wóźiwjejo. Zele a kule se zwětšego ako pica wužywaju. W Francojskej rostlina se hyšći cesćej sajźa, pśi comž kule se zwětšego produkciji alkohola wužywaju.

Sajźanje[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

Rostlina móžo se w nazymje abo nalěśe seś, pśi comž jo wótstawk mjaz rědoma wót 40 až 70 cm optimalny.

Škódniki a chórosći[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

Sliniki a wótergi gniśe mógu kulam škóźeś.

Pódobna družyna[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

  • Słyńca (Helianthus annuus) ma kóšyki, kótarež dośěgnu šyrokosć wót až do 40 cm. Wobłuk z rorkowymi kwiśonkami jo šyršy. Wše łopjena su měnjate, wutšobojte abo jajowate.

Nožki[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

  1. Starosta: Dolnoserbsko-nimski słownik, Niedersorbisch-deutsches Wörterbuch, Bautzen 1999, ISBN 3-7420-1096-4, bok 451
  2. W internetowem słowniku: Sonnenblume

Žrědła[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

  • Meyers Taschenlexikon Biologie, In 3 Bänden, 3. zwězk, ISBN 3-411-12033-9, bok 137 (nim.)
  • Paul Peeraerts (Wud.): Monato. Nr. 4, Flandra Esperanto-Ligo, B-2000 Antwerpen, Belgio 2012, ISSN 0772-456-X, Topinamburo - ĉu herbaĉo? (na boku 20). (esp.)
  • Spohn, Aichele, Golte-Bechtle, Spohn: Was blüht denn da? Kosmos Naturführer (2008), ISBN 978-3-440-11379-0, bok 298 (nim.)
  • Ullstein Lexikon der Pflanzenwelt, 1973, ISBN 3-550-16019-4, bok 417, pód lema Sonnenblume (Helianthus) (nim.)

Eksterne wótkaze[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

Commons
Commons