K wobsahej skočić

Kulkowa wacka

Z Wikipedije
Kulkowa wacka
Kulkowa wacka
systematika
Domena Eukaryoty
bźez ranga Opisthokonta
Swět Zwěrina
klasa: Insekty (Insecta)
pórěd: Bruki (Coleoptera)
swójźba: Listowe bruki (Chrysomelidae)
pódswójźba: Chrysomelinae
rod: (Leptinotarsa)
družyna Kulkowa wacka
wědomnostne mě
Leptinotarsa decemlineata
Say (1824)
Wobźěłaś
p  d  w

Kulkowa wacka (teke kulkowy bruk; Leptinotarsa decemlineata) jo bruk ze swójźby listowych brukow (Chrysomelidae) z pórěda (Coleoptera).

Pó nimskej wikipediji wědomnostne mě Leptinotarsa decemlineata wóznamjenijo nimski někak "Zehnstreifen-Leichtfuß" a serbski pótakem "lažka noga ze źaseś smužkami" abo "źaseśsmužkowa lažka noga".

7 až 15 milimetrow dłujka kulkowa wacka jo žołta, pśi com jeje šyjowa toflicka (nimski de:Halsschild) carne flacki ma a na kšywach kśidłow (teke pókšyw kśidłow) jo wiźeś źaseś śamnych pódłujkich smužkow.

Bruk jo swětadaloko rozšyrjony. Originalnje póchada, kaž teke kulkowa rostlina, z Ameriki. Jeje originalna amerikańska domownja jo lažała w zwězkowem staśe Colorado. W amerikańskej engelšćinje jo była Kulkowa wacka teke "Colorado beetle" pomjenjowana. Jeje originalna picowa rostlina jo była de:Büffelklette, kótaraž teke k swójźbje ronicowych rostlinow słuša. Pśechod na kulku jo se pópšawem pśipadnje stał. Pśez pśedobywanje běłych sedlarjow a z nimi jich kulkowych rostlinow, jo se brukoju jogo nowa picowa rostlina praktiski napśeśiwo pśinjasła.

W Europje była kulkowa wacka prědny raz w lěśe 1877 w pśistawach wót Liverpool a Rotterdam wuglědany. W Nimskej su prědne namakanki za Mülheim am Rhein a Torhow (Sakska) teke za lěto 1877 dopokazowane. Južo w toś tem casu jo se wó njesnadnych napinanjach rozpšawjało, plagu zagranicowaś.

W lětoma 1887 a 1914 su nowe wjelike napadowe wuchadnišća w Europje wustupowali. W lěśe 1922 se jo kulkowa wacka na wjelikej šyrokosći skóńcnje wót wuchoda až do nutśikownego kraja pśedobywała a 250 km² kulkowych wobrostow wokoło Bordeaux skóncowała. W lěśe 1936 jo se po Rynje dochadał a se ze spěšnosću wót 20-30 km na lěto do wuchoda rozšyrjowała. W lěśe 1945 jo bruk na Łobjo dochadał, w lěśe 1950 na Odru. W lěśe 1960 jo skóńcnje Pólsku pśeprěkował a granice Sowjetskego zwězka dośěgnuł.

W Europje kulkowa wacka žedne pśirodne žratne njepśijaśele njama, jeje warnujuce barwy ju optimalnje šćitaju (glědaj teke mimikry wósy). Akle w slědnych lětźasetkach su domacne ptaški, kaž fazany, kulkowu wacku ako žratwu akceptěrowali.

Mimo togo pśepytuju, nad brukoweju plagu z chemikalijow a zaměrne inficěrowanje brukow z wěstymi bakterijowymi rodami dobyś.

Puśa bruka a kulki

██ Wuchadnišćo kulkoweje wacki

██ Źinsajšne rozšyrjenje bruka

██ Wuchadnišćo kulki

Źinsajšne rozšyrjenje bruka a kulki


Kulkowa wacka
Jajka kulkoweje wacki
larwy kulkoweje wacki
larwa kulkoweje wacki

Kulkowa wacka a jeje larwy su žywe wót źělow kulkoweje rostliny (a drugich ronicowych rostlinow). Wóttudy teke mě "Kulkowa wacka". Kulkowe wacki mógu w krotkem casu cełe póla do gołego wobežraś.

Bronzowa statura kulkoweje wacki w Hédervár, Hungorska

Bruki wótpołožuju w juniju na łopjenowych dolnych bokach kulkowych rostlinow kuždy raz pakety z 20-80 oranžožołtych jajkow. Cele jadna samica móžo něźi 1200 jajkow znjasć. Z jajkow se pó 3 až 12 dnjach larwy lagnu. Su cerwjenojte a maju na bokach a na głowje carne dypki. Larwy wjelgin spěšnje rostu a se tśi raz slěkaju. Pó 2 až 4 tyźenjach lězu do zemje, aby se tam zapśěźowali. Pó něźi dwěma dalšnyma tyźenjoma kulkowe wacki wulězuju, pótom pak hyšći nejmjeńša jaden tyźeń we zemi wostawaju. Na lěśe jo 1-2 brukowej [generacija|generaciji]], pśi comž se w srjejźnej Europje jano jadna generacija wuwija, ale w śoplejšych regionach móžo se až do tśich generacijow wuwijaś. Kulkowe wacki mógu zymje pśetraś we zemi.

Commons
Commons