K wobsahej skočić

Bislamšćina

Z Wikipedije
Bislama
Bislamšćina
kraje Vanuatu, Nowa Kaledoniska
powědarje 210.000
znamjenja a klasifikacija
klasifikacija Kreolske rěcy
Na Engelšćinje bazěrujuce
Pacifiske
Bislamšćina
pismiki Łatyński alfabet
oficielny status
oficielna rěc VanuatuVanuatu Vanuatu
rěcne kody
ISO 639-1:

bi

ISO 639-2:

bis

ISO 639-3 (SIL):

bis

Wobźěłaś
p • d • w

Bislamšćina, teke Bislama, jo jadna amtskich rěcow republiki Vanuatu a zrownju Lingua franca pód 108 rozdźělnych rěcow (wobej rěcy »Aore« a »Ifo« se wěcej njepowědatej), kótarež se w Vanuatu powědaju; 90 % Ni-Vanuatu (tak mjenjeju se wobydlarje Vanuatua) wužywa Bislama ako drugu rěc, 10 % – nejmjeńša młoda generacija z wobeju městow Port Vila a Santo – ako prědnu rěc; mimo togo se wót wěcej 1.200 luźi w Nowej Kaledoniskej powěda. Wóna licy k pacifiskim na engelšćinje bazěrowanym kreolskim rěcam. Dla stawiznow Vanuatua ma wjele požčonkow z Francojšćiny a z melanesiskich rěcow. Syntaksa jo mócnje melanesiski charakterizěrowana. Pó źělach jo Pijinoju (Salomony), Tokpisinšćinje (Papua-Neuguinea) a Broken of the Torres Strait (Queensland, Awstralska) pódobna.

SIL-Code: BCY
ISO 639-1: bi
ISO 639-2: bis

Stawizny

[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

Kupy źinsajšnego Vanuatua buchu pśed někotarymi tysac lětami wót Melanezičanow wusedlowane, kótarež su rozdźělne oceaniske rěcy na kupy pśinjasli. Wjele jsow su měli lěbda kontakt jaden k drugemu, tak až se wjelika wjelerakosć na rěcach wuwiwašo (Vanuatu ma nejwětšu rěcnu gustosć). Europejarje su pśišli akle w srjejźišću 19. lětstotka na kupy – nejmjeńša Brity a Francozarje, kótarež tam de:Sandelholz su nadejšli a sajźili. Wóne su rekrutěrowali wjele Ni-Vanuatuow k źěłu na plantažach cukorinow w Queensland. Za cas Drugeje Swětoweje wójny su musali wjele Ni-Vanuatuow na ameriskich wójaŕskich bazach źěłaś. Z wjelerěcneje situacije nastawašo nejpjerwjej engelski pidgin, kótaryž bu wót generacije ku generaciji dalej daty a k źinsajšnej kreolskej rěcy Bislama bywašo. Mě se góźi wót Beach-la-Mar wótwóźiś, kótarež sam z Francojskego biche de mer (mórski górki, nimski: Seegurke) póchada. W 19. lětstotku buchu mórske górki na kupach we wjelikem měrje žněte a sušone. Wót źěłaśerjow tegdy powědany pidgin bu z toś tom cynom asociěrowany, tak až se jo mě rěcy etablěrowało.

Situacija

[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

Vanuatu jo (mimo na pś. Haitija) jaden mało statow, w kótarychž se jo kreolska rěc k amtskej rěcy cyniła. Pśicyna jo była wěsće, až su komunalne politikaŕje problem z engelšćinu abo francojšćinu njepowědajucym wobydlaŕstwom měli. Parlament, rozgłosowe wusćełanja, nowiny wužywaju pśedewšym Bislamšćinu. Akle něnto se w zakładnych šulach kraja zachopijo, teke Bislamšćinu wucyś.

Fonetika

[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

Bislamšćina ma pěś wokalow, a to a, e, i, o, u. Mimo togo diftongi ae, oe a ao wustupuju.[1]

Bilabial Labiodental Alweolar Palatal Welar Glotal
Plosive p b t d j /c/ k g
Nazal m n ng /ŋ/
Frikatiw f v s h
Aproksimant r /ɹ/ y /j/ w
Lateralny aproksimant l
Fonetiska wariacija

Wótwisnje wót regionalnych rěcow fonetiska wariacija wustupujo.[2]

  • mjaz spiwnymi a njespiwnymi konsonantami, na pś.d a t, dok, tok (engelski: dog) "pjas", tok (engelski: talk)[2]
  • rozeznawanje mjaz f a v, na př. Vanuatu, Fanuatu[2]
  • kombinacije z eksploziwnego zuka a nazala, na pś. stampa, stamba (engelski: stump) "pjeńk"[2]
  • rozeznawanje mjaz p a f, na př. pig, fig (engelski: pig) "swinja", faea, paea (engelski: fire) "wogeń"[3]
  • wuwóstajanje h, na pś. biaen, bihaen (engelski: behind) "pó", harem, arem (engelski: hear) "słyšaś, cuś, ...", pśidaśe h, na pś. ae, hae (engelski: eye) "woko"[3]

Gramatika

[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

Bislamšćina ma pódobne pronomeny kaž Tokpisinšćina.[4][5][6]

Singular Dual Trial Plural
1. ekskluziwny mi
(ja) 		mitufala, mituvala
(wón/wona a ja) 		mitrifala
(wobej a ja) 		mifala, mivala
(wóni a ja)
1. inkluziwny - yumitu(fala), yumituvala
(ty a ja) 		yumitrifala
(mój a ja) 		yumi
(wy a ja)
2. yu
(ty) 		yutufala
(wej) 		yutrifala
(wy tśi/tśo) 		yufala, yuvala
(wy štyri/styrjo abo wěcej)
3. em
(wón/wona) 		tufala, tuvala, tugeta
(wonaj/wonej) 		trifala
(wóni tśo/wóni tśi) 		ol, olgeta
(wóni styrjo/wóni styri abo wěcej)

Leksika

[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

Bislama jo jadnora a harmoniska rěc z něźi 2.800 słowami. Głowny źěl leksika póchada z Engelšćiny 19. lětstotka, a to něźi 90 %. Zbytk póchada z lokalnych rěcow (něźi 3,75 %; na pś. nawita "tintowa ryba"), z francojšćiny (mjaz 6 a 12 %; na pś. pamplimus "pampelmuza") a drugich rěcow (něźi 0,25; z portugišćiny jo pikinini "źiśe")[7].

Pśikłady:

Bislama Engelski Nimski Serbski
brij bridge Brücke móst
buluk wot bullock Ochse woł
masket musket Gewehr stśělba
giaman staroeng. gammon betrügen wobšuźiś
puskat wot pussy cat Katze kócka
Tank yu tumas Thank you very much Vielen Dank Źěkujom se
Yu gat…? Do you have…? Haben Sie/Hast Du ...? Maš/Maśo ...?
Mi wantem samting long kakae. I am hungry/I want something to eat. Ich bin hungrig. Som głodny.

Dla wliwa oceaniskich rěcow se jo změnjał teke cesto wóznam z Engelšćiny póchadajucych słowow.

Pśikłady:

Bislama Engelski Nimski Serbski
han hand Finger, Hand, Arm palc, ruka
leg leg Fuß od. Bein noga
harem harem Sinne (hören, fühlen, etc.) słyšaś, cuś atd.
mama[8] biological mother; mother's sisters Mutter; Mutters Schwestern maś; sotšy maśerje

Nic snadna licba leksiki póchada teke z Francojšćiny.

Pśikłady:

Bislama Francojski Nimski Serbski
bonane bonne année Neujahrsfeier swěźeń na Nowe lěto
kabine cabinet Toilette toaleta
pima piment Chili chili

Pśikłady melanesiskego wliwa:

  • Nambawan - ekscelentny
  • kakae - caroby, jěza, jěsć
  • pikinini - góle, źiśe

Dla snadnego słowoskłada se cesto wjeglin wobrazne pśepisowanja wužywa.[8]

  • mama loa "wustawa" (pó słowje "maśerska kazń", engelski: mother law)[8]
  • blufis "?" (pó słowje "carna ryba", engelski: blue fish)[8]
  • hanbom "granata (pó słowje "rucna bomba", engelski: hand/arm bomb)[8]

Pśikładowy tekst

[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

Tekst z Bible B 

 |b1  =Lk
 |b2  =2
 |b3  =6-7
 |b4  =
 |b5  =
 |b6  =
:
Tufala i stap yet long Betlehem, nao i kam kasem stret taem blong Meri i bonem pikinini. Nao hem i bonem fasbon pikinin blong hem we hem i boe. Hem i kavremapgud long kaliko, nao i putum hem i slip long wan bokis we oltaim ol man oli stap putum gras long hem, blong ol anamol oli kakae. Tufala i mekem olsem, from we long hotel, i no gat ples blong tufala i stap.

(2. Kapitel: Die Geburt Jesu - Während sie dort waren, geschah es, daß sich die Tage erfüllten, da sie gebären sollte, und sie gebar ihren erstgeborenen Sohn, hüllte ihn in Windeln und legte ihn in eine Krippe, weil nicht Platz für sie war in der Herberge).

Nožki

[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]
  1. ↑ W pdf-dataji faculty, bok 8
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 W pdf-dataji faculty, bok 9
  3. ↑ 3,0 3,1 W pdf-dataji faculty, bok 10
  4. ↑ Boretzky, bok 161. Ale tam njejsu trialne formy.
  5. ↑ Glědaj pśi e-gli.com
  6. ↑ W pdf-dataji faculty, bok 13
  7. ↑ W pdf-dataji faculty, bok 11
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 W pdf-dataji faculty, bok 12

Žrědła

[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]
  • Norbert Boretzky, Werner Enninger, Thomas Stolz, Akten des 2. Essener Kolloquiums über "Kreolsprachen und Sprachkontakte", Studienverlag Dr. N. Brockmeyer, Bochum 1986, ISBN=3-88339-476-9

Wótkaze

[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]
Wikipedia
Wikipedia
 Wikipedija w Bislama
Z https://dsb.wikipedia.org/w/index.php?title=Bislamšćina&oldid=144479