Saterfrizišćina
| Seeltersk Saterfrizišćina | ||
| kraje | Nimska | |
| zwězkowy kraj | Dolnosakska | |
| region | Saterska | |
| powědarje | 1000 až 5000 (2001) | |
| znamjenja a klasifikacija | ||
|---|---|---|
| klasifikacija | Indoeuropske rěcy | |
| pismiki | łatyński alfabet | |
| oficielny status | ||
| oficielna rěc | Gmejna Saterland (Dolnosakska/Nimska) | |
| rěcne kody | ||
| ISO 639-3 (SIL): | ||
| Wikipedija | ||
| Kórta | ||
| ||
| Rozšyrjenje Friziskich rěcow | ||
Saterfriziska rěc abo krotko Saterfrizišćina (swójske pómjenjenje: Seeltersk) jo slědna pódzajtšnofriziska warianta friziskeje rěcy, a to emsfriziski dialekt. Mjaztym až w Pódzajtšnej Friziskej spócetna pódzajtšnofriziska rěc bu wót pódzajtšnofriziskeje dolnonimšćiny (dolnosaksojskego dialekta) wustarkana, jo saterfrizišćina ako friziska rěc w dolnosaksojskej Saterskej pśežywiła.
Saterfrizišćina jo juž w srjejźowěku nastała. Jo w tej měrje linguistiska wósebnosć a někotare eksperty njepomjenjuju ju ako frizisku narěc, ale ako wósebnu rěc.
Saterfrizišćina se w gmejnje Saterland w nakrajnem wokrejsu Cloppenburg pó rozdźělnych pówoblicenjach wót 1.000 až 2.500 luźi powěda. Stakim jadna se wó jadnu z nejmjeńšych rěcnych kupow Europy.
Stawizny
[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]Sedlarje z Pódzajtšneje Friziskeje, kótarež běchu swóje starosedlarske bydleńske sedła pód śišćom katastrofow pśirody spušćili, su spócetki saterfrizišćiny we wobcerku źinsajšnych sedlišćow Ramsloh (saterfriz. Roomelse), Scharrel (Schäddel), Sedelsberg (Sedelsbierich) a Strücklingen (Strukelje) etablěrowali.
Srjeźowěkowska rěc jo se dłujki cas dla geografiskich wósebnosćow wuchowała. Saterfrizy běchu stolěśa dłujko pśez jich wobdawace bagna mjazy se wóstali. Ako šćitny nasyp jo bagno wokoło jsow natwarjonych na pěskowem kśibjaśe laźeło. Až do 19.stolěśa su wobydlarje jano z cołnom pśez rěcku Sagter Ems (Seelter Äi) k dostaśeju byli.
Nowy cas – z wótwórjenjom Saterskeje pśez twarjenje drogow a zeleznicu – charakterizěrujo zachopjeńk spada saterfriziskeje rěcy. Wótemrěśe pśedpowěźane juž pśed hundert lětami jo pak doněnta wuwóstane.
Wót togo casa, ako teke w Nimskej jo Europejska charta regionalnych abo mjeńšynowych rěcow płaśiwosć nabyła, dostawa saterfrizišćina wósebny šćit a pšawo na spěchowanje. Mjaztym se saterfrizišćina teke ako amtska rěc w gmejnach wužywa a jadnab 300 źiśi wuknjo rěc dobrowólnje w šuli a w źiśownjach. Wót 2004 maju saterfrizy swóje wusćełanske městno na lokalnem sćelaku Ems-Vechte-Welle.
Tekstowa proba
[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]Saterfrizišćina: Die Wänt strookede dät Wucht uum ju Keeuwe un oapede hier ap do Sooken.
Pódpołnocnofrizišćina (Mooring): Di dreng aide dåt foomen am dåt kan än mäket har aw da siike.
Pódwjacornofrizišćina: De jonge streake it famke om it kin en tute har op 'e wangen.
Pódzajtšnofriziska dolnonimšćina: De Jung straktde dat Wicht um't Kinn to un tuutjede hör up de Wangen.
Nižozemšćina: De jongen aaide het meisje over haar kin en kuste haar op haar wangen.
Dolnosakšćina (Nižozemska):De jonge strek 't dearntje um de kinne en gaf heur een smok
Nimščina: Der Junge streichelte das Mädchen ums Kinn und küsste sie auf die Wangen.
Engelšćina: The boy caressed the girl round the chin and kissed her on the cheeks.
Literatura a žrědla
[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]- Marron Curtis Fort: Saterfriesisches Wörterbuch, Hamburg, Helmut Buske Verlag, 1980. ISBN 3-87118-401-2
- Kramer, Pyt: Kute Seelter Sproakleere: kurze Grammatik d. Saterfriesischen. Rhauderfehn, Verlag Ostendorp, 1982. ISBN 3-921516-35-8
- Marron C. Fort: Saterfriesische Stimmen, Texte und Zeugnisse aus dem friesischen Saterland mit hochdeutscher Übersetzung, Verlag Ostendorp, Rhauderfehn 1990
- Margaretha Grosser: Dööntjene un Fertälstere uut Ljoowe to uus Seeltersk (Döntjes und Erzählungen aus Liebe zur saterfriesischen Sprache), Bd. 1-3, Verlag Niehaus, Barßel 1992-1994
- Annette Heese: Das Saterland, Ein Streifzug durch die Geschichte, Saterland 1988
- Hanne Klöver: Spurensuche im Saterland, Ein Lesebuch zur Geschichte einer Gemeinde friesischen Ursprungs im Oldenburger Land, Verlag SKN, Norden 1998
- Theodor Storm: Die littje Häwelmon, übersetzt von Margaretha Grosser, Verlag Niehaus, Barßel 1993
- Wirrer, Jan (Hrsg.): Minderheiten und Regionalsprache in Europa, Westdeutscher Verlag, Opladen 2000
Eksterne wótkaze
[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]- Kurs online
- 2. Bericht der Bundesregierung von 2003 über Minderheitensprachen in Deutschland (Nr. 28 ff.): [1]
- 3. Bericht von 2007 (Randnur. 3500 ff.): [2]