Žrědłowy tekst za Kóšowe kwětarje se woglědaś

{{Infokašćik rostlina
|mě=Kóšowe kwětarje
|wobraz=Illustration_Chrysanthemum_leucanthemum0.jpg
|wjelikosć=250px
|wopis wobraza=[[Běła margerita]] (''Leucanthemum vulgare'')
|klasa0=[[Eudikotyledony]]<br />[[Jědrowe eudikotyledony]]
|pódklasa0=[[Asteridy]]<br />[[Euasteridy II]]
|pórěd=(Asterales)
|swójźba=Kóšowe kwětarje<ref name="dnw">{{dnw|titel=Korbblütler}}</ref>
|wědomnostne mě=Asteraceae
|slěźaŕ=[[Ivan Ivanovič Martinov|Martynov]]
}}
'''Kóšowe kwětarje'''<ref name="dnw"/> (''Asteraceae'', ale teke ''Compositae'') su nejwětša swójźba znutśika [[pókšyty semjenjak|pókšytych semjenjakow]] (''Magnoliopsida''). 

== Wužywanje ==
Jadnotliwe družyny swójźby Asteraceae a wosebite jich kulturowane formy se na wšelakorem wašnju wužywaju. Tu jo njedopołne lisćina z kuždym rostlinskim źělom, kótaryž se pśewažnje wužywa. <ref>[https://web.archive.org/web/20120201115126/http://www.biologie.uni-hamburg.de/lehre/mosynu/nusyku.pdf Nutzpflanzen der Asteraceae, S. 25, in ''Kleine Nutzpflanzensystematik'' (Praktikum) von Christoph Reisdorff & Reinhard Lieberei, Universität Hamburg - Biozentrum Klein Flottbek.]</ref>, <ref>[https://web.archive.org/web/20110908200226/http://tolweb.org/notes/?note_id=4690 Jose L. Panero: ''Economically Important Sunflowers''.]</ref>:
:Ako salat abo zeleninu:
* [[Cichorija]]<ref name="cichorija">{{dnw|titel=Zichorie}}</ref>, '''płonowe zele'''<ref name="cichorija"/> (''Cichorium intybus'' var. ''foliosum''): łopjeno
* [[Endiwija|Endiwijowy]]<ref>{{dnw|titel=Endivie}}</ref> salat (''Cichorium endivia''): łopjeno <!--šćerbak-->
* [[Cardy]] oder Gemüse-Artischocke (''Cynara cardunculus)'': kwiśonkowy stołk
* [[Artišoka]]<ref>{{dnw|titel=Artischocke}}</ref> (''Cynara scolymus''): kwiśonkowy stołk
* [[Topinambur]] (''Helianthus tuberosus''): kula
* [[Głowkaty salat]]<ref>{{dnw|titel=Kopfsalat}}</ref> (''Lactuca sativa'' convar. ''sativa''): łopjeno
* [[Carny korjeń]]<ref>{{dnw|titel=Schwarzwurzel}}</ref> (''Scorzonera hispanica''): korjeń
* Mexikanische Tarragon (''[[Tagetes lucida]]'')
* [[Mlac]]<ref>{{dnw|titel=Löwenzahn|tekst=Löwenzahn}}</ref> (''Taraxacum officinale''): korjeń , łopjeno
* [[:de:Haferwurzel]] (''Tragopon porrifolium''): korjeń

:Ako gójeńsku a korjeninsku rostlinu:
* [[Arnika]]<ref>{{dnw|titel=Arnika}}</ref> (''Arnica montana''): łopjeno <!--janska róža, njemdre zelo-->
* [[Połyn]]<ref>{{dnw|titel=Wermut}}</ref> (''Artemisia absinthicum''): łopjeno
* [[:de:Eberraute]] (''Artemisia abrotanum''): łopjeno
* [[Estragon]]<ref>{{dnw|titel=Estragon}}</ref> (''Artemisia dracunculus''): łopjeno
* [[Bylica]]<ref name="bylica">{{dnw|titel=Beifuß}}</ref> , '''pósuš'''<ref name="bylica"/> (''Artemisia vulgaris''): kwiśonka
* [[knochac]]<ref name="knochac">{{dnw|titel=Ringelblume}}</ref>, '''knochanka'''<ref name="knochac"/> (''Calendula officinalis''): kwiśonka
* [[:de:Bitterdistel]] (''Cnicus benedictus''): łopjeno
* [[:de:Sonnenhut]] (''Echinacea purpurea'')
* [[:de:Alant]] (''Inula helenium''): korjeń
* [[Rumańk]]<ref>{{dnw|titel=Kamille}}</ref> (''Matricaria chamomilla'', Syn.:''Matricaria recutita''): kwiśonka

:K zgótowanjeju rostlinskich wólejow:
* [[:de:Ramtillkraut]] (''[[Guizotia abyssinica]]'')
* [[:de:Saflor]] (''Carthamus tinctorius''): kwiśonka, semje
* [[Słyńca]]<ref>{{starosta1999|bok=451}}</ref><ref>{{dnw|titel=Sonnenblume}}</ref> (''Helianthus annuus''), semje

:Dalšne:
* ''[[:de:Stevia rebaudiana]]''
* [[Wšedna změrniwka]] (''Cichorium intybus''): korjeń
* [[:de:Färberscharte]] (''Serratula tinctoria''): łopjeno
* [[:de:Dalmatinische Insektenblume]] (''Tanacetum cinerariifolium'', Syn.: ''Pyrethrum cinerariifolium'', ''Chrysanthemum cinerariifolium''): kćenje
* [[:de:Persische Insektenblume]] (''[[Chrysanthemum coccineum]]'', Syn.: ''Pyrethrum roseum''): kćenje

:Pyšne rostliny:
Wjelike młogosć na družynach a jich sortow se ako pyšne rostliny we wšych źělach swěta wužywaju. Wóni se do parkow a zagrodow sajźiju abo słuže ako rězne a suche kwiśonki.

[[Dataja:Sonnenblumenbluete.jpg|thumb|[[Słyńca]] (''Helianthus annuus''), [[Asteroideae]]]]
[[Dataja:Kornblume.jpeg|thumb|[[Módrac]] (''Centaurea cyanus''), [[Carduoideae]]]]
[[Dataja:mycelis_muralis_2005.07.11_10.02.44.jpg|thumb|[[Murna łočica]] (''Mycelis muralis''), rědnje se góźe wiźeś pěś kronowych cypliški žołtych, [[cygomorfnosć|cygomorfnych]] jězykowych kwiśonkow a dwuźělne pěsty [[pěstka|pěstkow]], [[Cichorioideae]]]]
[[Dataja:Chuquiraga oppositifolia.jpg|thumb|''Chuquiraga oppositifolia'', [[Barnadesioideae]]]]
[[Dataja:Trixis californica flower 2.jpg|thumb|''Trixis californica'', [[Mutisioideae]]]]
[[Dataja:Pertya scandens2.jpg|thumb|''Pertya scandens'', [[Pertyoideae]]]]

== Systematika ==
Swójźba Asteraceae wopśimjejo něźi 1.600 až 1.700 rodow z něźi 24.000 [[Družyna (biologija)|družynow]].

Kužda [[Kladistika|fylogenetiska analyza]] swójźby Asteraceae jo pokazowała, až wóna [[monofyletiski|monofyletiska]] jo (na pś. Small 1919, Bremer 1987, Jansen and Palmer 1987, Hansen 1991, Michaels et al.1993, Lundberg & Bremer 2003).

Pó nowych [[Kladistika|fylogenetiskich]] dopóznaśach buchu něnto dwanasćo pódswójźbow zawjedowane, kótarež dogromady něźi 43 [[tribus]]ow
wopśimjeju.<ref name="GRIN">[http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/family.pl?110 Eintrag bei GRIN.]</ref> Za pśisłušece rody glědaj jadnotliwe pódswójźby a tribusy:
* [[Asteroideae]] Lindl.: Wóna jo z něźi 65 % družynow wětša pódswójźba. Z 20 tribusami, 1.135 rodami a 16.200 družynami, ze swětodalokim rozšyrjenim. Mimo rołowych kwiśonkow<!--Röhrenblüten--> eksistěruju cesto na kšomje kwisonkowego stołka jězykowe kwiśonki<!--Zungenblüten-->. Jězykowe kwiśonki maju tśi kronowe cypliški.
** Tribus [[Anthemideae]] Cass. 
** Tribus [[Astereae]] Cass. 
** Tribus [[Athroismeae]] Panero 
** Tribus [[Bahieae]] B.G.Baldwin 
** Tribus [[Calenduleae]] Cass. 
** Tribus [[Chaenactideae]] B.G.Baldwin 
** Tribus [[Coreopsideae]] Lindl.
** Tribus [[Eupatorieae]] Cass. 
** Tribus [[Feddeeae]] Pruski, P.Herrera, Anderb. & Franc.-Ort. 
** Tribus [[Gnaphalieae]] (Cass.) Lecoq. & Juillet 
** Tribus [[Helenieae]] Lindl. 
** Tribus [[Heliantheae]] Cass. 
** Tribus [[Inuleae]] Cass. 
** Tribus [[Madieae]] Jeps. 
** Tribus [[Millerieae]] Lindl. 
** Tribus [[Neurolaeneae]] Rydb. 
** Tribus [[Perityleae]] B.G.Baldwin 
** Tribus [[Polymnieae]] (H.Rob.) Panero 
** Tribus [[Senecioneae]] Cass. 
** Tribus [[Tageteae]] Cass. 
* [[Barnadesioideae]] (D.Don) Bremer & Jansen: To jo bazalna kupka swójźby a sotšojska kupka k wšym drugim Asteraceae a wopśimjejo něźi 1 % družynow. Z jadnučkim tribusom:
** [[Barnadesieae]]: Z źewjeś rodami a 94 zwětšego wódrjewjacymi družynami. Z rozšyrjenim jano w pódpołdnjowej Americe, wósebne w Andach. Kronowe rorka jo dwugubkata (gubka abo jězyk) (gubka/jězyk se ze styri kronowych łopjeńkow, druge z kronowego łopjeńka twóri.). To jo nejwěcej spócetna kupka w swójźbje.
*** ''[[Arnaldoa]]'' Cabrera 
*** ''[[Barnadesia]]'' Mutis ex L. f. 
*** ''[[Chuquiraga]]'' Juss. (Syn.: ''Johannia'' Willd.) 
*** ''[[Dasyphyllum]]'' Kunth (Syn.: ''Flotovia'' Spreng.) 
*** ''[[Doniophyton]]'' Wedd. 
*** ''[[Duseniella]]'' K.Schum. 
*** ''[[Fulcaldea]]'' Poir. 
*** ''[[Huarpea]]'' Cabrera 
*** ''[[Schlechtendalia]]'' Less. (Syn.: ''Chamissomneia'' Kuntze)
* [[Carduoideae]] Sweet: Z tśi tribusami, 83 rodami a wěcej ako 2.700 družynami, ze swětodalokim rozšyrjenim, pśi comž nejwětše družyny su na [[pódpołnocna połkula|pódpołnocnej połkuli]]. Eksistěruju jano rorkowe kwiśonki.
** Tribus [[Cardueae]] Cass.
** Tribus [[Dicomeae]] Panero & V.A.Funk 
** Tribus [[Oldenburgieae]] S.Ortiz 
** Tribus [[Tarchonantheae]] Kostel. 
* [[Cichorioideae]] Chev.: Z něźi 35 % družynow. Z něźi sedym tribusami, 224 rodami a 3.600 družynami, ze swětodalokim rozšyrjenim. Kwiśonkowe stołki wobstoje jano z jězykowych kwiśonkow. Jězyk se z pěś kronowych cypliškow twóri.
** Tribus [[Arctotideae]] Cass.
** Tribus [[Cichorieae]] Lam. & DC. 
** Tribus [[Eremothamneae]] H.Rob. & Brettell 
** Tribus [[Liabeae]] (Cass. ex Dum.) Rydb. 
** Tribus [[Moquinieae]] H.Rob. 
** Tribus [[Platycarpheae]] V.A.Funk & H.Rob. 
** Tribus [[Vernonieae]] Cass. 
* [[Corymbioideae]] Panero & Funk: Z jadnučkim tribusom:
** Corymbieae: Z jano jadnym rodom a sedym družynami, w [[Pódpołdnjowa Afrika|pódpołdnjowej Africe]].
* [[Gochnatioideae]] Panero & Funk: Z jadnučkim tribusom:
** [[Gochnatieae]]: Ze styri až pěś rodami a 90 družynami. Papus wobstoj ze seršćikow.
*** ''[[Cnicothamnus]]'' Griseb. 
*** ''[[Cyclolepis]]'' Gillies ex D.Don 
*** ''[[Gochnatia]]'' Kunth (Syn.: ''Pentaphorus'' D.Don) 
*** ''[[Leucomeris]]'' D.Don 
*** ''[[Richterago]]'' Kuntze
* [[Gymnarrhenoideae]] Panero & V.A.Funk: Z jadnučkim tribusom:
** [[Gymnarrheneae]]: Z jano jadnym rodom:
*** ''[[Gymnarrhena]]'' a jadnym až šesć družynami, z rozšyrjenim wót pódpołnocneje Afriki až do Bliskego pódzajtša.
* Hecastocleioideae Panero & Funk: Z jadnučkim tribusom:
** Hecastocleideae: Z jano jadnym rodom ([[Monotypiski|monogenerisckim]] taksonom):
*** ''Hecastocleis'': Z jano jadneju družynu, w krotkowjacornych USA:
**** ''[[Hecastocleis shockleyi]]'' A.Gray: kwiśonkowy kóšyk wopśimjejo jano jadne kwiśonka a papus wobstoj ze spjerchlinow.
* [[Mutisioideae]] Lindl.: Z 44 rodami a 630 družynami, pśedewšym w pódpołdnjowej Americe, ale teke w Africe, Aziji a Awstraliji. Kronowa rorka jo dwugubkata (gubka abo jězyk) (gubka/jězyk se z dweju, druge z tśoch kronowych łopjeńkow twóri.)
** Tribus Mutisieae Cass. 
** Tribus Onoserideae (Bentham) Panero & V.A.Funk
** Tribus Nassauvieae Cass. 
* [[Pertyoideae]] Panero & Funk: Z jadnučkim tribusom:
** [[Pertyeae]]: Z pěś až šesć rodami a 70 družynami wót Afghanistana až do pódzajtšneje Azije. Kronowa rorka jo dłymoka, njejanak źělona.
* [[Stifftioideae]] Panero: Z jadnučkim tribusom:
** Tribus [[Stifftieae]] D.Don: Z něźi źaseś rodami a 40 družynami w Andach a w dłujkozajtšnej pódpołdnjowej Americe.
*** ''[[Achnopogon]]'' Maguire et al. 
*** ''[[Dinoseris]]'' Griseb. 
*** ''[[Duidaea]]'' S.F.Blake 
*** ''[[Eurydochus]]'' Maguire & Wurdack 
*** ''[[Glossarion]]'' Maguire & Wurdack (Syn.: ''Guaicaia'' Maguire)
*** ''[[Gongylolepis]]'' R.H.Schomb. (Syn.: ''Cardonaea'' Aristeg. et al.) 
*** ''[[Hyaloseris]]'' Griseb. 
*** ''[[Neblinaea]]'' Maguire & Wurdack 
*** ''[[Quelchia]]'' N.E.Br. 
*** ''[[Salcedoa]]'' Jiménez Rodr. & Katinas 
*** ''[[Stifftia]]'' J.C.Mikan 
* [[Wunderlichioideae]] Panero & Funk: Z dwěma tribusoma a něźi wósym rodami a 24 družynami w pódzajtšnej pódpołdnjowej Americe a krotkowjacornej Chinje.
** Tribus Hyalideae Panero: Z něźi tśich rodami:
*** ''[[Hyalis]]'' D.Don ex Hook. & Arn. 
*** ''[[Ianthopappus]]'' Rogue & D.J.N.Hind 
*** ''[[Nouelia]]'' Franch.
** Tribus Wunderlichieae Panero & V.A.Funk: Z něźi styri rodami: 
*** ''[[Chimantaea]]'' Maguire et al. 
*** ''[[Stenopadus]]'' S.F.Blake 
*** ''[[Stomatochaeta]]'' (S.F.Blake) Maguire & Wurdack 
*** ''[[Wunderlichia]]'' Riedel ex Benth. & Hook. f.
<!--
Für die zugehörigen Tribus und Gattungen siehe die einzelnen Unterfamilien.
-->
Rodopis pó Panero & Funk 2008 <ref>[https://web.archive.org/web/20110626050221/http://tolweb.org/Asteraceae/20780 Rodopis pśi Tree of Life Projekt.]</ref>:
{{Rodopis/zachopjeńk}}
{{Rodopis| | | | |,|-|-|-|-|-|-|-|-|-| A |A=[[Barnadesioideae]]}}
{{Rodopis|-| C |(| | |C='''Kóšowe kwětarje''' (Asteraceae)}}
{{Rodopis| | | | |!|,|-|-|-|-|-|-|-|-| B |B=[[Mutisioideae]]}}
{{Rodopis| | | | |`|(| | | |}}
{{Rodopis| | | | | |)|-|-|-|-|-|-|-|-| D | |D=[[Stifftioideae]]}}
{{Rodopis| | | | | |!| | | | }}
{{Rodopis| | | | | |!|,|-|-|-|-|-|-|-| E |E=[[Wunderlichioideae]]}}
{{Rodopis| | | | | |`|(| | | }}
{{Rodopis| | | | | | |!|,|-|-|-|-|-|-| F |F=[[Gochnatioideae]]}}
{{Rodopis| | | | | | |`|(| | }}
{{Rodopis| | | | | | | |!|,|-|-|-|-|-| G |G=[[Hecastocleidoideae]]}}
{{Rodopis| | | | | | | |`|(| | | | | | | }}
{{Rodopis| | | | | | | | |!|,|-|-|-|-| H |H=[[Carduoideae]]}}
{{Rodopis| | | | | | | | |`|(| | | | | | }}
{{Rodopis| | | | | | | | | |!|,|-|-|-| I |I=[[Pertyoideae]]}}
{{Rodopis| | | | | | | | | |`|(| | | | | }}
{{Rodopis| | | | | | | | | | |!|,|-|-| I |I=[[Gymnarrhenoideae]]}}
{{Rodopis| | | | | | | | | | |`|(| || | | }}
{{Rodopis| | | | | | | | | | | |!|,|-| I |I=[[Cichorioideae]]}}
{{Rodopis| | | | | | | | | | | |`|(| | | | | }}
{{Rodopis| | | | | | | | | | | | |!|,| I |I=[[Corymboideae]]}}
{{Rodopis| | | | | | | | | | | | |`|(|| | | }}
{{Rodopis| | | | | | | | | | | | | |`| I |I=[[Asteroideae]]}}
{{Rodopis/kóńc}}

== Nožki ==
{{referency|2|schowajobny=jo}}

== Wótkaze ==
== Einzelnachweise ==
<references />

{{Commons|Category:Asteraceae}}

[[Kategorija:Kóšowe kwětarje]]