Janšojce
| nimski | Jänschwalde | |
| ||
| Zakładne daty | ||
|---|---|---|
| stat |  Nimska
| |
| zwězkowy kraj |  Bramborska
| |
| wokrejs | Sprjewja-Nysa | |
| wusokosć | 62 metrow n.m.gł. | |
| płonina | 82,37 km² | |
| wobydlaŕstwo | 1.537 (31. dec 2017)[1] | |
| gustosć zasedlenja | 19 wob. na km² | |
| postowe licby | 03197, 03172 | |
| pśedwólenja | (+49) 035607, 035696 | |
| awtowe wobznamjenje | SPN, FOR, GUB, SPB | |
| Politika a zastojnstwo | ||
| šołta | Helmut Badtke | |
| adresa | Šulska droga 6 03185 Picnjo | |
| Połoženje w Bramborskej | ||
  | ||
Janšojce (nimski Jänschwalde) su dwójorěcna gmejna w zwězkowem kraju Bramborska na pódzajtšu Nimskeje. Laže we wokrejsu Sprjewja – Nysa a słušaju k amtoju Picnjo. Gmejna jo wjeligin znata za milinaŕnju Janšojce a brunicownju Janšojce
W Janšojcach jo se naroźił Benjamin Běgaŕ, dolnoserbski faraŕ, spisowaśel a kulturny procowaŕ (1873–1945).
Stawizny[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]
Pó kóńcu lodoweje doby pśed 10.000 lětami ako jo było zasej śoplejše a jo dało někotare zwěrjeta a rostliny, su pśišli nomadizěrujuce góńtwarje a zběrarje pśez źinsajšne Janšojce. Ale wobstawne wobsedlenje pśez luźi njejo dało. W 3. lěttysacu pśed naroźenim Kristusa jo tam móžno było na roli źěłaś a dobytk kubłaś, dokulaž klimatiske wobstojnosći su se pólěpšyli. Luźe w młodokamjeńtnej dobje su wužywali južo źěłowe rědy z kamjenjow a sudobja z paloneje běłeje gliny, ale nic tak wjele pśedmjatow z togo casa su se namakali. Akle z bronzoweje doby dajo źinsa wjele namakankow (na pśikład keramik, broni, pyšnjeńki a źěłowe rědy). W maju 1937 jo na pśikład źěłaśeŕ pśi zeleznicy Richard Schwella z Janšojc – Pipanojce 10 pjeršćenjow za spódnu ruku z bronze wukopał. Se góda, až su se importěrowali z Durinskeje. Weto slěźarje se mysle, až njejo dało w tom casu wobstawne wobsedlenje. Wóni měnje, až luźe su strony źinsajšnych Janšojc jano pśeprěkowali na běgu wót Chóśebuza do Gubina. W prědnych lětach pó naroźenju Kristusa su Germany w stronach Janšojc žywe byli (Burgundarje, Semnony). Pla śěganja ludow su Germany spušćili Dolnu Łužycu a Serby su pśišli z pódzajtšneje Europy do pódzajtšneje Nimskeje. Wóni njejsu byli jadnotna etniska kupka, ale su se zestajili z někotarych rodow. Do Dolneje Łužyce su pśišli z tym gibanim roda „Lunsici“. Mě “Łužyca” źo slědk na toś ten rod. W lěśe 1346 su Janšojce se prědny raz ako cerkwina wjas naspomnjeli (su musali pón 3 kroše na biskupstwo płaśiś) Ale z togo wuchada, až jo dało wjas južo w 13./14. stolěśu a až jo se wužywała ako droga wót Chóśebuza do Gubina (luźe su cesto wubrali drogu pśez „gólu Jänschensa“). Janšojce laže na kupje z pěska, ale dla bagnišćow we wokolinje, jo dało teke cesto pólaśa tam. Togodla domy su se twarili na wjelikich zanjasonych kamjenjach a dwóry su se flastrowali z bolami. Stare domy su pak bolane chromy pak domy z gliny byli, a su měli słomjane kšywa abo sćinjane kšywa. W amtskich knigłach Picnja wót 1554 stoj, až w cěłej Małksej – Sprjewi- nižynje bagnowy lěs w tom casu jo był. Ale južo tam jo se zachopiło rodowanje. Dokulaž wjele gólow a nic tak wjele pólow jo dało, pólne źěło njejo grało wjeliku rolu w Janšojcach. Ale weto sy namakał łuku za byki a łuku za swinje. Mimo togo su se domy za pastyrjow a za słomu , šaparja a wudwór se twarili. Ale južo na 30.03.1784 jo było rozpušćenje wudwóra, kótarež jo było slěd wót wusušenja, dokulaž to jo pótrjefiło nejlěpše roly wudwóra. W tom casu su pśišli někotare kolonisty do Janšojc a su twórili sedlišćo. Wót 13 kolonistow w lěśe 1777 jo było 11 najamnikow a 2 šejca. 1789/1790 jo teke ceły bagnowy lěs se rodował. Pśi tom jo nastała wjelika płonina za nowe rolnikaŕstwo a za wobsedlenje. Kolonisty w Janšojcach su bydlili ako pódpołdnjowe tak teke pódpołnocne šaparje, což jo było zwenka jsy. Nowy wejsny źěl jo se pomjenił ako Janšojce – Pipanojce a słuša až do źinsa pšawniski k Janšojcam – Wjas. Kolonisty tam su cesto źěłali ako rucnikaŕ, šapaŕ, gólny źěłaśeŕ abo ako najamnik we wudwórje (až do rozpušćenja) abo pla bura. Z twarjenim zeleznice a zeleznicowego zastanišća su namakali teke wjele kolonistow tam źěło, na pśikład ako budkaŕ. Pśez parcelěrowanje někotarych žywnosćow wót burow a „Friedrichshof“ a pśez pśenajmjeśe wót zemje fary a wušeje gólnikaŕnje, su měli mjeńše zawody móžnosć se pówětšyli. Dla togo gólne źěłaśerje a zeleznicarje su pachane domy twarili a burske syny su se sedlili w Janšojcach – Pipanojce. Z tym jo sedlišćo se wjelgin pówětšyło wokoło šaparnje a Janšojce – Pipanojce su měli pón južo wěcej ako 80 byśow. W lěśe 1842 jo wětšnik na droze do Drjejc se twarił, což jo było notne, dokulaž w drugem paźe luźe w Janšojcach luźe su musali wjelgin dłujku drogu k dalšnemu wětšnikoju jěś. 1845 jo dało wjeliki wogeń we jsy, pśi comž 10 dwórow jo se wótpaliło. Teke w 19.stolěśu drogi wót jsy do Janšojc – Pipanojce a do Drjejc su se pówušyli a se flastrowali, a na kóncu (1897) jo dało wusoku wódu, kótaraž jo měła ako slěd njeraźone žni. Wót lěta 1875 su byli amtska wjas. W slědujucych lětach luźe su dostali nowe dopóznaśa wó rostlinach a wó zasajźenju gnojidłow. Z tym jo zasej móžno było wunoski pówušyś. Wót 1900 jo se zachopiła mechanizacija rolnikaŕstwa. Pón luźe su źěłali z secnicu město kóse, z secomłośenicu město cepa a młośenice, z mašinu za kulkikopanje město kulkikopawy a kopawki, a wóni su měli wódowód město śěgateje studnje a awta a traktory město mócy luźi a zwěrjetow. W lětach 1926, 1927, 1930 a 1958 jo dało zasej wusoke wódy, kótarež wjelgin špatnje za góspodaŕstwo su byli. Teke pla swětoweju wójnowu wjele luźi jo wumrěło. W 1930ych lětach lětanišćo, kenž słuša k Drjejcam, jo se natwariło. To jo pón ako militarne lětanišćo se wutwariło. W lěśe 1953 natwaŕ sedlišća w Janšojcach – Pódzajtšo jo se zachopiła. To jo źinsa wejsny źěl Janšojc. Sedlišćo tam jo někak 650 bydlenjow, kupnicu, dwa gósćenca, post, šulu, źiśownju z hortom a teke zeleznicowe zastanišćo měło. Pó drugej swětowej wójnje žywnosći w Janšojcach su se zjadnośili do LPG. Z tym rolnikaŕstwo jo cyniło doprědkarstwa a luźe su namakali wěste źěłowe městna. Druge luźe z Janšojc su mógali we wótworjonej jamje abo w milinaŕni źěłaś a dla dobrego zeleznicowego zwiska do Chóśebuza a do Gubina su teke měli dobru móžnosć tam źěło namakaś. Wót 1990 militarne lětadło w Drjejcach njeeksistěrujo dalej. Źinsa su Janšojce na centralnem wótwódowem pśewóźe a wódowóźe pśizamknjone a někotare wobydlarje teke móžnosć maju za zastarenje z zemskim płunom. K gmejnje Janšojce słušaju něnto 4 wejsne źěle (Janšojce – Wjas (z Janšojcami-Pipanojce) , Drjejce, Janšojce – Pódzajtšo, Grěšna).
Wejsne źěle[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]
- Janšojce-Wjas (Jänschwalde-Dorf)
- Janšojce-Pódzajtšo (Jänschwalde-Ost)
- Drjejce (Drewitz)
- Grěšna (Grießen)
Mě jsy[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]
| 1346 | Genczschwalde |
| 1484 | Gentzwalde |
| 1554 | Jenischwalde |
| 1614 | Jänischwalde / Genßwalde |
| 1757 | Jentschwalde |
| 1775 | Genschwalde / Jenschwalde |
| źinsa | Jänschwalde |
Wobej mjeni, Jänschwalde a Janšojce, wót bibliskego mjenja Januš/Jańš (=Johannes) stej se wótwóźiłej. Kóńcowka -ojce w serbskej rěcy pśisłušanje wósobow wujasnijo. Zazdaśim su se za to nimske mě rozsuźili, dokulaž snaź wobsejźaŕ góla muž z mjenim Januš jo był. Ale wěste to njejo. Wěste móžoš jano groniś, až jo to był muž z serbskimi kórjenjami, kótaryž wažnu rolu we jsy jo grał.
Šołty[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]
- 1998-2003: Günter Strafe
- 2003-2014: Heinz Schwiezer
- wót 2014: Helmut Badtke
Kultura[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]
W Janšojcach dajo někotare towaristwa. Móžoš sportowe towaristwa, chorowe towaristwo, spěchowańske towaristwa a Domowniske kupki namakaś. Mimo togo dajo we jsy domowniski muzej, kótaryž wobstoj z tśich historiskich twarjenjow (stara šula, brožnja wót fararja, groź). W muzeju móžoš zajmne fakty wó žywjeńskich wašnjach, tradicijach a rěcy Serbow zgóniś a wjele serbskich drastwow a wěcej ako 1000 eksponatow z keramiki se woglědaś. W cerkwjach pšawidłownje namšy se wótměwaju. Dajo ewangelske cerkwje w Janšojcach – Wjas, w Drjejcach a w Grěšnje. Móžoš teke sport cyniś w gmejnje Janšojce. Tak drogi we wokrejsu se derje za kólasowanje abo drogowanje góźe, na droze do Janšojc– Pódzajtšo namakajoš motorsportowy centrum a w někotarych jazorach móžoš se kupaś abo wuźiś. „Dom generacijow“ w Janšojcach – Pódzajtšo dobre městno za zmakanje za wšykne luźi jo. Tam wótpołdnja za senjorow se wugótuju a biblioteku, computery a graśa dajo. Teke serbske nałogi, ako jatšowny wogeń, zapust, stajenje majskego boma a kokot, wobydlarje w Janšojcach swěśe. Dalšna wažna tradicija, kótaraž jano źinsa luźe z Janšojc woplěwaju, jo nałog Janšojskego boga. Janšojski bog kužde lěto na stwórtem adwenśe ku źiśam pśiźo. Nosy rědnu drastwu z běłyma rukajcoma a njamóžo nic wiźeś, dokulaž pisane banty woblico pókšyju. W jadnej ruce ma mały zwón a w drugej ruce pšut, z kótarymž źiśi hajcknujo. Spócetny nałog teke w drugich jsach w Dolnej Łužycy jo dał, ale źinsa jano w Janšojcach se woplěwali.
Literatura[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]
- Amt Jänschwalde – für die deutsch-sorbischen Gemeinden Drewitz, Grießen, Horno und Jänschwalde im Landkreis Spree-Neiße. 1997, Herausgeber: Amt Jänschwalde
- Martin Pernack (Hrsg.): 650 Jahre Jänschwalde. 650 lět Janšojce. Domowina-Verlag, Bautzen 1996, ISBN 978-3-7420-1669-0
Internetne boki[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]
Baršć (Forst) | Bórkowy (Burg) | Brjazyna (Briesen) | Cersk (Tschernitz) | Derbno (Döbern) | Derbno (Schenkendöbern) | Dešno-Strjažow (Dissen-Striesow) | Drjenow (Drehnow) | Drjowk (Drebkau) | Feliksowy jazor (Felixsee) | Gatojce (Teichland) | Gołkojce (Kolkwitz) | Góry (Guhrow) | Grodk (Spremberg) | Gubin (Gubin) | Hochoza (Drachhausen) | Janšojce (Jänschwalde) | Jemjelica-Źěwink (Jämlitz-Klein Düben) | Kopańce (Neuhausen/Spree) | Łukojce (Wiesengrund) | Lěšće-Zakrjejc (Hornow-Wadelsdorf) | Móst (Heinersbrück) | Nysowo-Małksowy doł (Neiße-Malxetal) | Picnjo (Peitz) | Smogorjow-Prjawoz (Schmogrow-Fehrow) | Tšěšojce-Žymjerojce (Groß Schacksdorf-Simmersdorf) | Turjej (Tauer) | Turnow-Pśiłuk (Turnow-Preilack) | Wjelcej (Welzow) | Wjerbno (Werben)