Gališćina

	Gališćina
wumarła	wót 6. lětstotka, snaź regionalnje akle wót 10. lětstotka
znamjenja a klasifikacija
klasifikacija	Indoeuropske rěcy Keltiske rěcy Kontinentalne keltiske rěcy Gališćina
pismiki	staroitalski alfabet, łatyński alfabet, grichiski alfabet
	rěcne kody
ISO 639-3 (SIL):	xtg Transalpinska gališćina; xcg Cisalpinska gališćina;

	Toś ten nastawk z temu mortwa rěc jo pó lema na drugi nastawk pódobny. Drugi lema Gelišćina ma temu žywa keltiska rěc.

Gališćina^[1] jo była keltiska rěc, kótaraž bu w starowěku w Galiskej^[2] powědana. To su teritorije źinsajšnych krajow:

Francojska
Belgiska
Pódwjacorna Nimska
Pódpołnocna Italska

Lepontišćina a Galatišćina stej byłej pódobnej rěcy, ale se wót někotarych awtorow za narěcy matej. Wóna jo mimo Keltiberišćiny głowne žrědło za kontinentalne keltiske rěcy.

Dopokaze[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

Dopokaze gališćiny su znate w dwěma alfabetoma, a to w grichiskem alfabeśe (wót 3. lětstotk pśed našym licenim casa až do zachopjeńka 1. lětstotka našego licenja casa) a we łatyńskem alfabeśe (wót kóńca 1. lětstotka pśed našym licenim casa až do kóńca 4. lětstotka našego licenja casa).

Nejwěcej znatej dopokaza rěcy stej Kalendaŕ wót Coligny (nimski Kalender von Coligny, 50-80) a grafiti wót Condetomagos (nimski Graffiti von Condetomagos, La Graufesenque, 1. lětstotk). Mało dlejšych tekstow jo w łatyńskem alfabeśe pisane. Pśi tom wołojowa plata wót Lezoux wopśimjejo něźi 50 słowow, mjaztym až plata wót Chamalières wopśimjejo wěcej ako 50 słowow a plata wót Larzac samo wěcej ako 160 słowow. Nejwěcej napismow jo krotke a wopśimjejo mimo mjenjow jano někotare stereotypiske rěcne wobroty.

Rěcne pśiznamjenja[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

Indoeuropski *kw bu w gališćinje do *p kaž w p-keltiskich rěcach pśeměnjony, kaž na pś. petor- "styri" (kaž teke we walizišćinje pedwar, ale nic w iršćinje ceathair; pśir. łatyńske quatuor). Pśi tom w słowach kaž na pś. Epona "kónjowa Bogowka" gališćina njejo p do b dalej pśeměniła, kaž na pś. walizišćina ebol "žrěbje". Ale iršćina samo jo c (z *q) do ch dalej pśeměniła, kaž na pś. each (pśir. łatyńske equus "kóń").

Na rozdźěl wót kupokeltiskich rěcow wjele kóńcowkow buchu wobchowane, kaž teke stary slěd słowow pó SPO-šema. Mimo togo zazukowa mutacija (nimski Anlautmutation) njejo była w gališćinje.

Městne mjena[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

Młogolicbne městne mjenja pódwjacorneje Europy póchadaju z gališćiny, kaž na pśikład Bordeaux z Burdigalia^[3], Wien z Vindobona^[3], Genf z Genava^[3] a Zürich z Turicon^[3]. Samo galiske sufikse namakaju se w městnych mjenach, kaž na pś. -ac w formje -ac w Bretani (St-Briac), w formje -ai abo -y w pódpołnocnej Francojskej (Virtai, Vitry, Argancy z Argentiacum^[4], Orly z Aureliacum^[4]) a w formje -ac w pódpołdnju (Cognac, Vitrac). Ale teke w Nimskej se warianśe toś togo sufiksa namakatej, a to -ach a -ich, na pś. Andernach z Antunnacum.^[4]

Słowoskład[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

Słowoskład gališćiny jo jano pó źělach znaty.

allos^[5] "drugi"
ater^[5] "nan"
aus^[5] "wucho"
bardos^[5] "poet"
beber, bibro-^[5] "bobr"
bekos^[5] "pcołka"
beremi^[3] "ja njasu"
briga^[5] "górka"
cambios^[5] "wuměna, zaměna"
carros^[5]^[3] "wóz"
dumno-^[5] "swět"
dunum^[5] "fort"
eimu^[5] "źomy"
epos, eqwos^[5] "kóń"
giam-^[5] "zyma"
nemeton^[5] "tempel"
oinos^[5] "jaden"

Pśikład[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

Gališćina		Nimšćina
Segomaros Ouilloneos tooutious Namausatis eiōrou Bēlēsami sosin nemēton.		Segomaros, Sohn des Villu, Bürger von Nîmes, weihte (oder stiftete) der Belesama dieses Heiligtum.^[6]
Segomaros, syn Villu, bergaŕ Nîmesa, jo Belisamje toś tu swětnicu pósćił (abo wustajił).

Nožki[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 W internetowem słowniku: gallisch W internetowem słowniku: Gallien (W słowniku stej jano słowje za gallisch a Gallien, tak až toś ta forma se analogiski pó drugich mjenjach rěcow twóri.)
↑ W internetowem słowniku: Gallien
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 ^3,5 Glědaj pśi Cherpillod
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 Glědaj Maier, bok 96, pód lema Ortsnamen
↑ ^5,00 ^5,01 ^5,02 ^5,03 ^5,04 ^5,05 ^5,06 ^5,07 ^5,08 ^5,09 ^5,10 ^5,11 ^5,12 ^5,13 ^5,14 ^5,15 Glědaj pśi Wordgumbo
↑ Bernhard Maier: Kleines Lexikon der Namen und Wörter keltischen Ursprungs, Verlag C.H.Beck, München 2003, ISBN 3-406-49470-6, str. 16.

Žrědła[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

André Cherpillod: Monato. Nr. 6, Flandra Esperanto-Ligo, 1998, ISSN 0772-456-X, La galla, ĉu malaperinta?, b. 16 a 17 (http://www.esperanto.be/fel/mon/006035.html). (esp.)
Harald Haarmann: Lexikon der untergegangenen Sprachen. Verlag C.H.Beck, 2002, b. 74-75. (nim.)
Helmut Glück (Wud.): Metzler Lexikon Sprache. J.B. Metzler, Stuttgart, Weimar 1993, b. 203. (nim.)
Bernhard Maier: Kleines Lexikon der Namen und Wörter keltischen Ursprungs. Verlag C.H.Beck, München 2003. (nim.)
W.B. Lockwood: Überblick über die indogermanischen Sprachen. Gunter Narr Verlag, Tübingen 1979, b. 76-78, 96. (nim.)

Eksterne wótkaze[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

Lisćina galiskich słowow pśi Wordgumbo (eng.)
Nastawk pśi indoeuro.bizland.com (eng.)

Keltiske rěcy

Kupowe keltiske rěcy	Goidelske (geliske) rěcy	iršćina - manšćina† - skotska gelišćina
Kupowe keltiske rěcy	Britaniske rěcy	bretońšćina - kornišćina† - kumbrišćina† - walizišćina
Kontinentalne keltiske rěcy		galatišćina† - gališćina† - keltiberišćina† - lepontišćina† - norišćina†
		† wumarłe

[dnw-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 W internetowem słowniku: gallisch W internetowem słowniku: Gallien (W słowniku stej jano słowje za gallisch a Gallien, tak až toś ta forma se analogiski pó drugich mjenjach rěcow twóri.)

[2] W internetowem słowniku: Gallien

[cherpillod-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 ^3,5 Glědaj pśi Cherpillod

[maier-96-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 Glědaj Maier, bok 96, pód lema Ortsnamen

[wordgumb-5] 5,00 ^5,01 ^5,02 ^5,03 ^5,04 ^5,05 ^5,06 ^5,07 ^5,08 ^5,09 ^5,10 ^5,11 ^5,12 ^5,13 ^5,14 ^5,15 Glědaj pśi Wordgumbo

[6] Bernhard Maier: Kleines Lexikon der Namen und Wörter keltischen Ursprungs, Verlag C.H.Beck, München 2003, ISBN 3-406-49470-6, str. 16.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]