Commonwealth

Commonwealth abo oficielnje Commonwealth of Nations jo mjazystatny zwězk, kótaryž wobstoj pśedewšym ze Zjadnośonego kralojstwa Wjelikeje Britaniskeje a Pódpołnocneje Irskeje a jogo něgajšnych kolonijow. Załoženje a institucionalizacija toś togo zwězka zachopjeńk 20. lětstotka jo była reakcija Zjadnośonego kralojstwa na procowanja jogo teritorijow Kanada, Pódpołdnjowa Afrika, Awstralska a Nowoseelandska wó njewótwisnosć, aby toś te dalej z Britiskim mócnaŕstwom zwězała.
Pó pśistupach Indiskeje (1947), Ceylona (1948) a Pakistana (1949), kótarež do jich njewótwisnosći k Britiskemu mócnaŕstwu su słušali, jo nastał moderny Commonwealth (New Commonwealth). 1957 jo pśistupiła něgajšna kolonija Ghana ako prědny srjejźoafriski kraj. Commonwealth jo bywał gromaźišćo něgajšnych britiskich kolonijow; pśi tym njejo wót wuwołanja republiki južo trjebne, až pśipóznaju cłonske staty britisku kralowku teke ako swójsku statnu głowu. Dla dekolonizacije jo pśiběrała licba cłonkow wót wósym w lěśe 1955 na 20 w lěśe 1964. Z Commonwealtha jo nastała multietniska a multikulturna organizacija. 1995 jo pśistupił Mosambik ako prědny kraj, kótaryž žednje britiska kolonija njejo był; w lěśe 2009 jo slědowała Ruanda ako něgajšna belgiska kolonija.
Źinsa ma Commonwealth 53 cłonskich statow, z kótarychž su 16 (tak pomjenjowane Commonwealth Realms) w personalnej uniji ze sobu zwězane. W tych krajach płaśi pśecej hyšći britiska kralowka Hilžbjeta II. ako głowa stata. Až bychu swóju njewótwisnosć wuzběgnyli, pomjenjuju ju pak w jadnotliwych krajach oficielnje ako Queen of Canada, Queen of Australia, Queen of New Zealand atd.
Źinsa su pśisamem 30 % swětowego wobydlaŕstwa – cełkownje wěcej ako dwě miliardźe luźi – w statach Commonwealtha žywe.
Zarěd[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]
Oficielna głowa Commonwealtha jo britiski kral abo britiska kralowka. Mimo togo eksistěrujo Commonwealth Office w Londonje, kótarež rědujo wšedne naležnosći. Šef toś togo zarěda jo generalny sekretaŕ.
Generalne sekretarje[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]
mě | rodny kraj | nastup zastojnstwa | kóńc zastojnstwa |
---|---|---|---|
Arnold Smith | ![]() |
1. julija 1965 | 30. junija 1975 |
Shridath Ramphal | ![]() |
1. julija 1975 | 30. junija 1990 |
Emeka Anyaoku | ![]() |
1. julija 1990 | 31. měrca 2000 |
Don McKinnon | ![]() |
1. apryla 2000 | 31. měrca 2008 |
Kamalesh Sharma | ![]() |
1. apryla 2008 | w zastojnstwje |
pśedsedaŕje[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]
mě | rodny kraj | nastup zastojnstwa | kóńc zastojnstwa |
---|---|---|---|
Thabo Mbeki | ![]() |
12. nowembra 1999 | 2. měrca 2002 |
John Howard | ![]() |
2. měrca 2002 | 5. měrca 2003 |
Olusegun Obasanjo | ![]() |
5. decembra 2003 | 25. decembra 2005 |
Lawrence Gonzi | ![]() |
25. nowembra 2005 | 23. nowembra 2007 |
Yoweri Museveni | ![]() |
23. nowembra 2007 | 27. nowembra 2009 |
Patrick Manning | ![]() |
27. nowembra 2009 | 25. maja 2010 |
Kamla Persad-Bissessar | 26. maja 2010 | 28. oktobra 2011 | |
Julia Gillard | ![]() |
28. oktobra 2011 | 27. junija 2013 |
Kevin Rudd | 27. junija 2013 | 18. septembra 2013 | |
Tony Abbott | 18. septembra 2013 | 15. nowembra 2013 | |
Mahinda Rajapaksa | ![]() |
15. nowembra 2013 | w zastojnstwje |
Cłońske staty[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]
Antigua a Barbuda (1981)
Awstralska (1931)
Bahamy (1973)
Bangladeš (1972)
Barbados (1966)
Belize (1981)
Botsuana (1966)
Brunei (1984)
Cypriska (1961)
Dominika (1978)
Fidži (1970) – 1987 wustupili a 1997 znowa pśistupili, 2000–01 suspenděrowane, wót septembra 2009 znowa suspenděrowane
Ghana (1957)
Grenada (1974)
Guyana (1966)
Indiska (1947)
Jamaika (1962)
Kamerun (1995) – jano mjeńša połojca jo był z britiskej koloniju
Kanada (1931)
Kenija (1963)
Kiribati (1979)
Lesotho (1966)
Malawi (1964)
Malayzija (1957)
Malediwy (1982)
Malta (1964)
Mauritius (1968)
Mosambik (1995) – žednje njejo był britiska, ale portugiziska kolonija
Namibija (1990) – jo był až do lěta 1919 nimska kolonija a stojał pótom pód pódpołdnjownoafriskim zarědnistwom. Jano strony wokoło Walvisbay jo byli z źělom britiskego mócnaŕstwa.
Nauru (1999)
Nigerija (1960) – wót 1995 do 1999 suspenděrowana
Nowoseelandska (1931)
Pakistan (1947) – 1972 wustupił, 1989 znowa pśistupił, wót 1999 do 2004 suspenděrowany, 2007–08 znowa suspenděrowany
Papua-Neuguinea (1975)
Pódpołdnjowa Afrika (1931) – 1961 wustupiła, 1994 znowa pśistupiła
Ruanda (2009) – žednje njejo był britiska kolonija, ale nejpjerwjej nimska a pótom belgiska
Salomony (1978)
Sambija (1964)
Samoa (1970)
Seychelle (1976)
Sierra Leone (1961)
Singapur (1965)
Sri Lanka (1948)
St. Kitts a Nevis (1983)
St. Lucia (1979)
St. Vincent a Grenadiny (1979)
Swaziska (1968)
Tansanija (1961)
Tonga (1970)
Trinidad a Tobago (1962)
Tuvalu (1978)
Uganda (1962)
Vanuatu (1980)
Wjelika Britaniska (1931)
Něgajšne cłońske staty[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]
Nowofundlandska (1931, wót 1949 źěl Kanady)
Irska (1931, 1949 wustupiła)
Malaja (1957, wót 1963 źěl Malajzije)
Sansibar (1961, wót 1964 źěl Tansanije)
Tanganjika (1961, wót 1964 źěl Tansanije)
Simbabwe (1980, jo wustupił 7. decembra 2003)
Gambija (1965, jo wustupił 2. oktobra 2013)
Wótkaz[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]
