Commonwealth

Commonwealth abo oficielnje Commonwealth of Nations jo mjazystatny zwězk, kótaryž wobstoj pśedewšym ze Zjadnośonego kralojstwa Wjelikeje Britaniskeje a Pódpołnocneje Irskeje a jogo něgajšnych kolonijow. Załoženje a institucionalizacija toś togo zwězka zachopjeńk 20. lětstotka jo była reakcija Zjadnośonego kralojstwa na procowanja jogo teritorijow Kanada, Pódpołdnjowa Afrika, Awstralska a Nowoseelandska wó njewótwisnosć, aby toś te dalej z Britiskim mócnaŕstwom zwězała.

Pó pśistupach Indiskeje (1947), Ceylona (1948) a Pakistana (1949), kótarež do jich njewótwisnosći k Britiskemu mócnaŕstwu su słušali, jo nastał moderny Commonwealth (New Commonwealth). 1957 jo pśistupiła něgajšna kolonija Ghana ako prědny srjejźoafriski kraj. Commonwealth jo bywał gromaźišćo něgajšnych britiskich kolonijow; pśi tym njejo wót wuwołanja republiki južo trjebne, až pśipóznaju cłonske staty britisku kralowku teke ako swójsku statnu głowu. Dla dekolonizacije jo pśiběrała licba cłonkow wót wósym w lěśe 1955 na 20 w lěśe 1964. Z Commonwealtha jo nastała multietniska a multikulturna organizacija. 1995 jo pśistupił Mosambik ako prědny kraj, kótaryž žednje britiska kolonija njejo był; w lěśe 2009 jo slědowała Ruanda ako něgajšna belgiska kolonija.

Źinsa ma Commonwealth 53 cłonskich statow, z kótarychž su 16 (tak pomjenjowane Commonwealth Realms) w personalnej uniji ze sobu zwězane. W tych krajach płaśi pśecej hyšći britiska kralowka Hilžbjeta II. ako głowa stata. Až bychu swóju njewótwisnosć wuzběgnyli, pomjenjuju ju pak w jadnotliwych krajach oficielnje ako Queen of Canada, Queen of Australia, Queen of New Zealand atd.

Źinsa su pśisamem 30 % swětowego wobydlaŕstwa – cełkownje wěcej ako dwě miliardźe luźi – w statach Commonwealtha žywe.

Zarěd[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

Oficielna głowa Commonwealtha jo britiski kral abo britiska kralowka. Mimo togo eksistěrujo Commonwealth Office w Londonje, kótarež rědujo wšedne naležnosći. Šef toś togo zarěda jo generalny sekretaŕ.

Generalne sekretarje[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

mě	rodny kraj	nastup zastojnstwa	kóńc zastojnstwa
Arnold Smith	Kanada	1. julija 1965	30. junija 1975
Shridath Ramphal	Guyana	1. julija 1975	30. junija 1990
Emeka Anyaoku	Nigerija	1. julija 1990	31. měrca 2000
Don McKinnon	Nowoseelandska	1. apryla 2000	31. měrca 2008
Kamalesh Sharma	Indiska	1. apryla 2008	w zastojnstwje

pśedsedaŕje[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

mě	rodny kraj	nastup zastojnstwa	kóńc zastojnstwa
Thabo Mbeki	Pódpołdnjowa Afrika	12. nowembra 1999	2. měrca 2002
John Howard	Awstralska	2. měrca 2002	5. měrca 2003
Olusegun Obasanjo	Nigerija	5. decembra 2003	25. decembra 2005
Lawrence Gonzi	Malta	25. nowembra 2005	23. nowembra 2007
Yoweri Museveni	Uganda	23. nowembra 2007	27. nowembra 2009
Patrick Manning	Trinidad a Tobago	27. nowembra 2009	25. maja 2010
Kamla Persad-Bissessar	Trinidad a Tobago	26. maja 2010	28. oktobra 2011
Julia Gillard	Awstralska	28. oktobra 2011	27. junija 2013
Kevin Rudd		27. junija 2013	18. septembra 2013
Tony Abbott		18. septembra 2013	15. nowembra 2013
Mahinda Rajapaksa	Sri Lanka	15. nowembra 2013	w zastojnstwje

Cłońske staty[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

Antigua a Barbuda (1981)
Awstralska (1931)
Bahamy (1973)
Bangladeš (1972)
Barbados (1966)
Belize (1981)
Botsuana (1966)
Brunei (1984)
Cypriska (1961)
Dominika (1978)
Fidži (1970) – 1987 wustupili a 1997 znowa pśistupili, 2000–01 suspenděrowane, wót septembra 2009 znowa suspenděrowane
Ghana (1957)
Grenada (1974)
Guyana (1966)
Indiska (1947)
Jamaika (1962)
Kamerun (1995) – jano mjeńša połojca jo był z britiskej koloniju
Kanada (1931)
Kenija (1963)
Kiribati (1979)
Lesotho (1966)
Malawi (1964)
Malayzija (1957)
Malediwy (1982)
Malta (1964)
Mauritius (1968)
Mosambik (1995) – žednje njejo był britiska, ale portugiziska kolonija
Namibija (1990) – jo był až do lěta 1919 nimska kolonija a stojał pótom pód pódpołdnjownoafriskim zarědnistwom. Jano strony wokoło Walvisbay jo byli z źělom britiskego mócnaŕstwa.
Nauru (1999)
Nigerija (1960) – wót 1995 do 1999 suspenděrowana
Nowoseelandska (1931)
Pakistan (1947) – 1972 wustupił, 1989 znowa pśistupił, wót 1999 do 2004 suspenděrowany, 2007–08 znowa suspenděrowany
Papua-Neuguinea (1975)
Pódpołdnjowa Afrika (1931) – 1961 wustupiła, 1994 znowa pśistupiła
Ruanda (2009) – žednje njejo był britiska kolonija, ale nejpjerwjej nimska a pótom belgiska
Salomony (1978)
Sambija (1964)
Samoa (1970)
Seychelle (1976)
Sierra Leone (1961)
Singapur (1965)
Sri Lanka (1948)
St. Kitts a Nevis (1983)
St. Lucia (1979)
St. Vincent a Grenadiny (1979)
Swaziska (1968)
Tansanija (1961)
Tonga (1970)
Trinidad a Tobago (1962)
Tuvalu (1978)
Uganda (1962)
Vanuatu Vanuatu (1980)
Wjelika Britaniska (1931)