Kalendaŕ Maya

Z Wikipedije
Prědna kolumna wótlěwa jo datum 8.5.16.9.9 w Dłujkem Licenju

Kalendaŕ Maya su Maya wužywali w Pódpołnocnej Americe. W praksy stej byłej dwa kalendarja : rituelny tzolkin a solarny haab, a teke Dłujke Licenje.

Tzolkin[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

Rituelny kalendaŕ tzolkin: lěto jo měło 260 dnjow, kótarež se groniły kombinaciju mjena dnja a licby. Jo było dwaźaśca mjenow : imix, ik, akbal, kan, chicchan, cimi, manik, lamat, muluk, oc, chuen, eb, ben, ix, men, cib, caban, eznab, cahuac i ahau, a tśinaśco licbow wót 1 do 13. Prědny źeń se gronił : 1. imix, drugi : 2. ik, tśeśi : 3. akbal, stworty : 4. kan, pěty 5. chicchan, atd. až do 13. ben. A dalej wótnowotki zachopiś wót licby 1 a mjena ix, togodla dalej su były : 1. ix, 2. men, 3. cib, 4. caban, 5. etznap, 6. caunac a 7. ahau. A dalej wótnowotki zachopiś mjena dnjow, ale dalej jo był 8. imix.

Kalendaŕ Tzolkin
Pl.

dnja
Hieroglyfa Mě w rěcy
Yucatec z 16. stolěśa
Mě w klasiskej
rěcy Maya
Pl.

dnja
Hieroglyfa Mě w rěcy
Yucatec z 16. stolěśa
Mě w klasiskej
rěcy Maya
01 Imix' MAYA-g-log-cal-D01-Imix.png Imix Imix (?) / Ha' (?) 11 Chuwen MAYA-g-log-cal-D11-Chuwen.png Chuen (njeznate)
02 Ik' MAYA-g-log-cal-D02-Ik.png Ik Ik' 12 Eb' MAYA-g-log-cal-D12-Eb.png Eb (njeznate)
03 Ak'b'al MAYA-g-log-cal-D03-Akbal.png Akbal Ak'b'al (?) 13 B'en MAYA-g-log-cal-D13-Ben.png Ben (njeznate)
04 K'an MAYA-g-log-cal-D04-Kan.png Kan K'an (?) 14 Ix MAYA-g-log-cal-D14-Ix.png Ix Hix (?)
05 Chikchan MAYA-g-log-cal-D05-Chikchan.png Chicchan (njeznate) 15 Men MAYA-g-log-cal-D15-Men.png Men (njeznate)
06 Kimi MAYA-g-log-cal-D06-Kimi.png Cimi Cham (?) 16 Kib' MAYA-g-log-cal-D16-Kib.png Cib (njeznate)
07 Manik' MAYA-g-log-cal-D07-Manik.png Manik Manich' (?) 17 Kab'an MAYA-g-log-cal-D17-Kaban.png Caban Chab' (?)
08 Lamat MAYA-g-log-cal-D08-Lamat.png Lamat Ek' (?) 18 Etz'nab' MAYA-g-log-cal-D18-Etznab.png Etznab (njeznate)
09 Muluk MAYA-g-log-cal-D09-Muluk.png Muluc (njeznate) 19 Kawak MAYA-g-log-cal-D19-Kawak.png Cauac (njeznate)
10 Ok MAYA-g-log-cal-D10-Ok.png Oc (njeznate) 20 Ajaw MAYA-g-log-cal-D20-Ajaw.png Ahau Ajaw

Haab[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

Solarny kalendaŕ haab: lěto jo měło 365 dnjow, 18 mjasecow z 20 dnjami a jaden mjasec, kótaryž jo měł jano 5 dnjow. Mjena mjasecow w haab : pop, uo, zip, zotz, tzec, xul, yaxkin, mol, chen, yax, zac, ceh, mac, kankin, muan, pax, kayab, cumhu a pěśodnjowy uayeb. Mjena dnjow jo były twarjone kak w gregorjaniskej pratyji, jano licenje jo trěba było zachopiś wót 0. Pśikład 0. pop, 1 pop, 2 pop atd. Co 52 lěta haab jo była adicija 13 dnjow.

Datum[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

Maya su datěrowali źeń mjenim z tzolkina a haaba. Pśikład : 1 imix 0 pop; 2 ik 1 pop; 3 akbal 2 pop; 4 kan 3 pop; atd. Mě jo se wóspjetowało co 18980 dnjow, ale to jo było 52 lěta haab abo 73 lěta tzolkin.

Dłujke Licenje[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

Mimo togo Maye su měli hyšći jadnu systema licenja casa : Dłujke Licenje. Jo to było licenje dnjow wót zachopnego datum.

W rěcy Mayow kin to źeń, 20 kin to uinal, 18 uinal to tun, 20 tun to katun, 20 katun to baktun. (Hyšći jo byli wětše jadnotki : pictun, calabtun, kinchiltun i alautun.)

Jadnotki dłujkego licenja
Dnje Jadnotki dłujkego licenja Dłujko Licenje Solarne lěta Tun
1 = 1 kin      
20 = 20 kin = 1 uinal    
360 = 18 uinal = 1 tun ~ 1 1
7 200 = 20 tun = 1 katun ~ 20 20
144 000 = 20 katun = 1 baktun ~ 395 400

Datum dłujkego licenja[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

Pśikład datum dłujkego licenja 9.12.2.0.16, to jo 5 cib 14 yaxkin w kalendarje.

W prakse to jo 9 baktun, 12 katun, 2 tun, 0 unial i 16 kin :

9 × 144000 = 1296000
12 × 7200 = 86400
2 × 360 = 720
0 × 20 = 0
16 × 1 = 16
  gromaźe dnjow = 1383136 kin

To jo 1 383 136 dnjow wót zachopnego datuma.