Kalendaŕ Maya
.jpg)
Kalendaŕ Maya su Maya wužywali w Pódpołnocnej Americe. W praksy stej byłej dwa kalendarja : rituelny tzolkin a solarny haab, a teke Dłujke Licenje.
Tzolkin[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]
Rituelny kalendaŕ tzolkin: lěto jo měło 260 dnjow, kótarež se groniły kombinaciju mjena dnja a licby. Jo było dwaźaśca mjenow : imix, ik, akbal, kan, chicchan, cimi, manik, lamat, muluk, oc, chuen, eb, ben, ix, men, cib, caban, eznab, cahuac i ahau, a tśinaśco licbow wót 1 do 13. Prědny źeń se gronił : 1. imix, drugi : 2. ik, tśeśi : 3. akbal, stworty : 4. kan, pěty 5. chicchan, atd. až do 13. ben. A dalej wótnowotki zachopiś wót licby 1 a mjena ix, togodla dalej su były : 1. ix, 2. men, 3. cib, 4. caban, 5. etznap, 6. caunac a 7. ahau. A dalej wótnowotki zachopiś mjena dnjow, ale dalej jo był 8. imix.
| Pl. |
Mě dnja |
Hieroglyfa | Mě w rěcy Yucatec z 16. stolěśa |
Mě w klasiskej rěcy Maya |
Pl. |
Mě dnja |
Hieroglyfa | Mě w rěcy Yucatec z 16. stolěśa |
Mě w klasiskej rěcy Maya |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 01 | Imix' |  |
Imix | Imix (?) / Ha' (?) | 11 | Chuwen |  |
Chuen | (njeznate) |
| 02 | Ik' |  |
Ik | Ik' | 12 | Eb' |  |
Eb | (njeznate) |
| 03 | Ak'b'al |  |
Akbal | Ak'b'al (?) | 13 | B'en |  |
Ben | (njeznate) |
| 04 | K'an |  |
Kan | K'an (?) | 14 | Ix |  |
Ix | Hix (?) |
| 05 | Chikchan |  |
Chicchan | (njeznate) | 15 | Men |  |
Men | (njeznate) |
| 06 | Kimi |  |
Cimi | Cham (?) | 16 | Kib' |  |
Cib | (njeznate) |
| 07 | Manik' |  |
Manik | Manich' (?) | 17 | Kab'an |  |
Caban | Chab' (?) |
| 08 | Lamat |  |
Lamat | Ek' (?) | 18 | Etz'nab' |  |
Etznab | (njeznate) |
| 09 | Muluk |  |
Muluc | (njeznate) | 19 | Kawak |  |
Cauac | (njeznate) |
| 10 | Ok |  |
Oc | (njeznate) | 20 | Ajaw |  |
Ahau | Ajaw |
Haab[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]
Solarny kalendaŕ haab: lěto jo měło 365 dnjow, 18 mjasecow z 20 dnjami a jaden mjasec, kótaryž jo měł jano 5 dnjow. Mjena mjasecow w haab : pop, uo, zip, zotz, tzec, xul, yaxkin, mol, chen, yax, zac, ceh, mac, kankin, muan, pax, kayab, cumhu a pěśodnjowy uayeb. Mjena dnjow jo były twarjone kak w gregorjaniskej pratyji, jano licenje jo trěba było zachopiś wót 0. Pśikład 0. pop, 1 pop, 2 pop atd. Co 52 lěta haab jo była adicija 13 dnjow.
Datum[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]
Maya su datěrowali źeń mjenim z tzolkina a haaba. Pśikład : 1 imix 0 pop; 2 ik 1 pop; 3 akbal 2 pop; 4 kan 3 pop; atd. Mě jo se wóspjetowało co 18980 dnjow, ale to jo było 52 lěta haab abo 73 lěta tzolkin.
Dłujke Licenje[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]
Mimo togo Maye su měli hyšći jadnu systema licenja casa : Dłujke Licenje. Jo to było licenje dnjow wót zachopnego datum.
W rěcy Mayow kin to źeń, 20 kin to uinal, 18 uinal to tun, 20 tun to katun, 20 katun to baktun. (Hyšći jo byli wětše jadnotki : pictun, calabtun, kinchiltun i alautun.)
| Dnje | Jadnotki dłujkego licenja | Dłujko Licenje | Solarne lěta | Tun |
|---|---|---|---|---|
| 1 | = 1 kin | |||
| 20 | = 20 kin | = 1 uinal | ||
| 360 | = 18 uinal | = 1 tun | ~ 1 | 1 |
| 7 200 | = 20 tun | = 1 katun | ~ 20 | 20 |
| 144 000 | = 20 katun | = 1 baktun | ~ 395 | 400 |
Datum dłujkego licenja[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]
Pśikład datum dłujkego licenja 9.12.2.0.16, to jo 5 cib 14 yaxkin w kalendarje.
W prakse to jo 9 baktun, 12 katun, 2 tun, 0 unial i 16 kin :
| 9 | × 144000 | = 1296000 |
| 12 | × 7200 | = 86400 |
| 2 | × 360 | = 720 |
| 0 | × 20 | = 0 |
| 16 | × 1 | = 16 |
| gromaźe dnjow | = 1383136 kin |
To jo 1 383 136 dnjow wót zachopnego datuma.