Žrědłowy tekst za Swahilšćina se woglědaś

{{infokašćik rěc
|barwa=Niger-kongoska
|mě swójske=Swahili, Kiswahili
|mě serbske=Swahilšćina
|kraje=[[Burundi]], [[Kenija]], [[Mayotte]], </br> [[Mosambik]], [[Somalia]], [[Pódpołdnjoafrikańska republika]],</br>  [[Uganda]], [[Demokratiska republika Kongo]]
|rěčnicy=prěnja rěč 800 tys.</br> druha rěč 10 mil.
|klasifikacija=[[Nigerokongoske rěcy]]
:[[Bantuske rěcy]]
:::Swahilšćina
|družyna pisma=[[łatyński alfabet]]
|oficialna rěc=[[Kenija]], [[Uganda]], [[Tanzanija]],</br>  [[Demokratiska republika Kongo]]
|iso_639-1=sw
|iso_639-2=swa
|iso_639-2t=swa
|iso_639-3=[http://www.ethnologue.com]
|wikipedija=sw
|pśikład=
Baba yetu uliye mbinguni,<br />
jina lako litukuzwe.<br />
Ufalme wako ufike.<br />
Utakalo lifanyike duniani mbinguni.<br />
Utupe leo mkate wetu wa kila siku.<br />
Utusamehe makosa yetu,<br />
kama tunavyowasamehe na sisi waliotukosea.<br />
Usitutie katika kishawishi,<br />
lakini utuopoe maovuni.<br />
Amina.
|wopis pśikłada=[[Wótčenaš|Wótče naš]]
}}

'''Swahilšćina''' ('''Kiswahili''') jo [[rěc]], kenž se w pódzajtšnej [[Afrika|Africe]] wužywa. Wóna ma wjele narěcow. Mě rěcy póchada wót pluraliskeje formy (''sawahil'') arabskego słowa ''sahil'' "pśibrjog".

== Rozšyrjenje ==
[[Dataja:Swahili area.svg|thumb|left|Rozšyrjenje swahilšćiny]]
Wužywa se w toś tych krajach: [[Tanzanija]], [[Burundi]], [[Kenija]], [[Mayotte]], [[Mosambik]], [[Somalia]], [[Pódpołdnjowa Afrika]] a [[Uganda]].
W někotarych z nich jo samo ako [[amtska rěc]].

== Fraze ==
Jadna z nejwěcej znatych frazow we swahilšćinje jo „hakuna matata“ z [[trikowy film|trikowego filma]] Walta Disneyja ''[[Kral lawow]]''. To wóznamjeni „žeden problem“ abo „njecyń se žedne starosći“. 

Ale teke znatej mjeni ''Simba'' a ''Rafiki'' stej z toś teje rěcy, dokulaž tej słowje wóznamjenitej law resp. pśijaśel.

== Alfabet ==
Za pisanje swahilšćiny źinsajšnego dnja se [[łatyński alfabet]] wužywa. 
a, b, ch [č], d, dh (eng. ''th'' kaž we słowje ''that''), e, f, g, gh, h, i, j [dź], k, l, m, n, ng’, ny [ń], o, p, r, s, sh [š], t, th (eng. ''th'' kaž we słowje ''thin''), u, v (nim. ''v'' we słowje ''Vase''), w, y [j], z

== Gramatika ==
=== Fonologija ===
==== Wokale ====
Standardowa Swahilšćina ma pěś [[wokal]]nych [[fonem]]ow: /a/, /e/, /i/, /o/ a /u/, kaž špańšćina, japańšćina a esperanto. Wótpowěduju nimske krotke wokale a se teke w njezazukujucych złožkach nic reducěrowanje wugroniju. Pśedslědny Wokal jo dłujki, ale teke wótwórjony, dokulaž pśizuk pśecej jo na pśedslědnej złožku.
:Wugronjenje:

* /a/ kaž „a“ w nimski „hat“; {{IPA|a}}
* /e/ kaž „e“ w nimski „Fett“; {{IPA|ɛ}}
* /i/ kaž „i“ w nimski „in“; {{IPA|ɪ}}
* /o/ kaž „o“ w nimski „hoffen“; {{IPA|ɔ}}
* /u/ kaž „u“ w nimski „Kuss“; {{IPA|ʊ}}
Swahlšćina njama [[diftong]]i. Słowo za „leopard“, ''chui'', se togodla ''chu’i'' wugronje.

==== Konsonanty ====
Slědujuca tabela wopśimjejo [[konsonant]]y Swahilšćiny w formje jich pisańskeje realizacije. W rožkatych spinkach jo pśecej zuk we fonetiskej transkripciji pódawaty. Mimo mjenjowanych teke eksistěrujo pismikowa kombinacija <ng'> (wugroń: [{{IPA|ŋ}}]). Rozeznawa se wót <ng> pśez felowanje  [[kluzil]]a [ɡ]. <m> na zachopjeńk słowa pśed konsonantom k [{{IPA|m̩}}] nastanjo. Wósebnosć w zukowem inwentarje Swahilšćiny su [[implosiw]]y, kótarež na městno spiwnych plosiwow [{{IPA|b}}], [{{IPA|d}}] a [{{IPA|ɡ}}] stupaju.

{| class="prettytable"
|+ Konsonanty pó knigłach wót Braunera a Hermsa
|-
| 
| [[bilabial]]
| [[labiodental|labio-<br />dental]]
| [[dental]]
| [[dental-alweolar]]
| [[alweolar]]
| [[palatalweolar|palatal-<br />alweolar]]
| [[palatal]]
| [[welar]]
| [[glotal]]
|-
| '''[[Plosiw]]y'''
| p [{{IPA|p}}]
| 
|
| 
| t [{{IPA|t}}]
| 
| 
| k [{{IPA|k}}]
|
|-
| '''[[Affrikate]]'''
| 
| 
| 
| 
| 
| ch [{{IPA|tʃ}}] j [{{IPA|ɟ}}]<ref name="omniglot"/>/[{{IPA|ʤ}}]<ref name="mwanasimba"/>
|
|
|
|-
| '''[[Frikatiw]]y'''
| 
| f [{{IPA|f}}] v [{{IPA|v}}]
| th [{{IPA|θ}}] dh [{{IPA|ð}}]
|
| s [{{IPA|s}}] z [{{IPA|z}}]
| sh [{{IPA|ʃ}}]
| 
| gh [{{IPA|ɣ}}]<ref name="omniglot"/>/[{{IPA|R}}]<ref name="mwanasimba">[https://web.archive.org/web/20121021185431/http://mwanasimba.online.fr/E_Chap01.htm Swahili Spelling and Pronunciation] {{ref-en}}</ref>
| h [{{IPA|h}}] 
|-
| '''[[Flap]]s<br />(geschlagen)'''
| 
| 
| 
| r [{{IPA|ɾ}}]
| 
| 
|
| 
|-
| '''[[Nasal]]e'''
| m [{{IPA|m}}]
| 
| 
| n [{{IPA|n}}]
|
| 
| ny [{{IPA|ɲ}}]
| ng [{{IPA|ŋɡ}}]<ref name="omniglot">[http://www.omniglot.com/writing/swahili.htm Swahili alphabet (alfabeti ya kiswahili) and pronunciation]</ref>, ng' [{{IPA|ŋ}}]<ref name="mwanasimba"/><ref name="omniglot"/>
|
|-
| '''[[Approximant]]y'''
| w [{{IPA|w}}]
| 
| 
| 
|
| 
| y [{{IPA|j}}]
|
| 
|-
| '''[[lateral|lat. Approxi-<br />manten]]'''
| 
| 
| 
| l [{{IPA|l}}] 
| 
| 
|
|
| 
|-
| '''[[Implosiw]]y'''
| b [{{IPA|ɓ}}]<ref name="omniglot"/>
| 
| 
| 
| d [{{IPA|ɗ}}]<ref name="omniglot"/> 
|
| 
| g [{{IPA|ɠ}}]<ref name="omniglot"/>
|
|}
<small>Pśispomnjenje: Jolic dwa zuka w kašćiku, lěwy jo njespiwny a pšawy jo spiwny.</small>

Někotare rěcnicy njespiwny wótpowědnik wót konsonanta gh [{{IPA|ɣ}}] wužywaju. To se ako kh [{{IPA|χ}}]<ref name="mwanasimba"/> pišo, kaž na pś. ''khabari'' (město ''habari'') "powěsć; nowinka".

=== Klasowy system ===
Swahilšćina ma klasowy system kaž wše [[Bantuske rěcy]]. Su cełkownje wósym klasow (pó ''Kauderwelsch'', na bokach 12-14). Někotare awtory lice singular a plural pó jadnom, tak až pó nich Swahilšćina ma samo pěśnasćo abo sedymnasćo klasow. Klasa z prefiksom ''ku-'' ma jano singular.

Tu slědujo pśipis pó ''Kauderwelsch'' 10, 6. nakłada wót lěta 1997.

Adjektiwy a numerale maju samske prefikse kaž substantiwy, ale werby, genitiwne partikle a někotare druge słowne družyny maju pó źělach druge.

1. klasa wopśimjejo słowa za žywych byśow. W singularje substantiwy zachopinaju z ''m'' abo ''mw'', w pluralu z ''wa''.
{| class="prettytable"
| ''mtu'' "cłowjek"
| ''watu'' "cłowjeki"
|-
| ''mtoto'' "źiśe"
| ''watoto'' "źiśi"
|}

{| class="prettytable"
| colspan="3" | Pśikład w singularje: ''mtoto mmoja anasoma'' „Jadne źiśe cyta.“
|-
| '''m'''toto "źiśe"
| '''m'''moja "jaden"
| '''a'''nasoma "cyta"
|-
| colspan="3" | Pśikład w pluralu: ''watoto wawili wanasoma'' „Dwě góleśi cytatej.“
|-
| '''wa'''toto "źiśi, góleśi"
| '''wa'''wili "dwa, dwě"
| '''wa'''nasoma "cytaju"
|}
2. klasa wopśimjejo rostliny, źěle pśirody a někotare źěle śěła. W singularje substantiwy zachopinaju z ''m'' abo ''mw'', w pluralu z ''mi''.
{| class="prettytable"
| ''mkate'' "klěb"
| ''mikate'' "klěby"
|-
| ''mti'' "bom"
| ''miti'' "bomy"
|}

3. klasa wopśimjejo słowa, kótarež daju se śěžko zarědowaś. W singularje substantiwy zachopinaju z ''ki'' abo ''ch'', w pluralu z ''vi'' abo ''vy''.
{| class="prettytable"
| ''kitabu'' "knigły"
| ''vitabu'' "knigły"
|-
| ''chakula'' "jěź"
| ''vyakula'' "jěźe" 
|}

{| class="prettytable"
| colspan="3" | Pśikład w singularje: ''kitabu kimoja kinatosha'' „Jadne knigły dosega.“
|-
| '''ki'''tabu "knigły"
| '''ki'''moja "jaden"
| '''ki'''natosha "dosega"
|-
| colspan="3" | Pśikład w pluralu: ''vitabu viwili vinatosha'' „Dwě knigły dosegatej.“
|-
| '''vi'''tabu "knigły"
| '''vi'''wili "dwa, dwě"
| '''vi'''natosha "dosegatej, dosegaju"
 |}
4. klasa wopśimjejo pśedewšym płody, źěla rostlinow a wjele cuzych słowow. W singularje njama prefiks, w pluralu ma prefiks ''ma''.
{| class="prettytable"
| ''shamba'' "pólo"
| ''mashamba'' "póla" 
|-
| ''yai'' "jajko"
| ''mayai'' "jajka"
|}
5. klasa jo nejjadnorjejša klasa, kótarež wopśimjejo nejwěcej słowow. Singular a plural stej samskej.
* ''ngoma'' "bubon, bubony"
* ''baba'' "nan, nany"

6. klasa wopśimjejo słowa, kótarež zachopinaju w singularje z ''u'' abo ''w'', w pluralu z ''n''. N jano se pokaza, jolic slědujucy konsonant jo jaden z ''d'', ''g'', ''j'', ''ch'' a ''z''. Pśed jadnom z slědujucych ''n'', ''v'' a ''b'' nastanjo ''m''. Pśed wokale nastanjo ''ny''.
{| class="prettytable"
| ''ukurasa'' "bok"
| ''kurasa'' "boki"
|}
7. pa-klasa wopśimjejo jano jadne słowo, ''mahali'' "městno".

8. klasa wopśimjejo wše werby. Zachopina se na ''ku'' abo ''kw''. Plural njejo.
* ''kucheka'' "smjaś se"
* ''kupika'' "wariś"

==== Změna klasow ====
Z samskeje kórjenja mógu se pśez wužywanje rozdźělnych klasowych prefiksow wótwóźenki napóraś: cłowjeske (1.) ''mtoto'' (''watoto'') „źiśe, źiśi“; abstraktne (6.) ''utoto'' „źiśetstwo“; pomjeńšowanje (3.) ''kitoto'' (''vitoto'') „embryjo“; pówětšenje (4.) ''toto'' (''matoto'') „wjelike źiśe/wjelike źiśi“.

Teke móžne: rostliny (2.) ''mti'' (''miti'') „bom(y)“; rědy (3.) ''kiti '' (''viti'') „blido/blida“; powjetšenje (4.) ''jiti'' (''mati'') „wulki štom“; pomjeńšowanje (3.) ''kijiti'' (''vijiti'') „kij/kije“; ? (6.) ''ujiti'' (''njiti'') „šwižny, wjeliki bom/šwižne, wjelike bomy“.

''Afrika'' "Afrika"; (1.) ''Mwafrika'' "Afrikanaŕ", ''Waafrika'' "Afrikanarje"

=== Pronomeny ===
==== Wósobowe pronomeny ====
Swahilšćina ma rozdźělne pronomeny, drje samostatne ale teke afiksowe.
{| class="prettytable"
! Wosoba
! Numerus
! Samostatny
! Ako subjektowy prefiks
! Ako objektowa złožka
! Ako posesiwny pronomen
! Komentar
|-
| 1.
| rowspan="3" | Singular
| mimi
| ni-
| -ni-
| -angu
|
|-
| 2.
| wewe
| u-
| -ku-
| -ako
|
|-
| 3.
| yeye
| a-
| -m-
| -ake
|
|-
| 1.
| rowspan="3" | Plural
| sisi
| tu-
| -tu-
| -etu
|
|-
| 2.
| ninyi
| m-
| -wa-
| -enu
|
|-
| 3.
| wao
| wa-
| -wa-
| -ao
|
|-
| Komentary
|
| Jano z werboma ''ni'' "som, sy, jo atd." a ''si'' "njejsom, njejsy, njejo atd".
| Za subjekt
| Za objekt
| Za wobsejźeństwo
|
|}
Pśikłady: 
* '''''mimi''' ni mgonjwa'' "('''ja''') som chóry"
* '''''wao''' ni tajiri'' "('''wóni''') su bogate"
* '''''wewe''' si msafari'' "('''ty''') njejsy turist"
* '''''a'''nacheka'' "('''wón'''/'''wóna''') se směju"
* ''mkate w'''ako''''' "'''mój''' klěb"
* ''Rafiki yako ali'''tu'''ona.'' "twój pśijaśel jo '''nas''' wiźeł."

== Słowoskład ==
Swahilšćina wopśimjejo słowa z paralelami w drugich bantuskich rěcach, na pś. ''baya'' "špatny", ''mtoto'' "źiśe". [[Arabšćina]] jo wót 10. lětstotka Swahilšćinu wobwliwowała. Póchadaju nic jano słowa z nabóžnego wobwoda, kaž na pś. ''baraka'' "žognowanje", ''imani'' "wěra", ale teke wjele słowow maritimnego wikowanja na pś. ''fedha'' "pjenjeze", ''hesabu'' "zliceńka", z pšawnistwa na pś. ''kadhi'' "sudnik", ''sheria'' "kazń", pisańskeje kultury na pś. ''kitabu'' "knigły", ''nahau'' "gramatika" a słowa wšednego dnja na pś. ''sabuni'' "mydło", ''wakati'' "cas", ''mshahara'' "myto".

W słowoskłaźe teke su słowa z [[persišćina|persišćiny]], na pś. ''bagala'' "płachtata łoź", ''teli'' "złoty pask". Ale teke su słowa z [[hindišćina|hindišćiny]], na pś. ''bali'' "nawušnik".

Teke kolonialne stawizny jo słowoskład wobwliwował. Z [[portugalšćina|portugalšćiny]] Swahilšćina ma słowa kaž na pś. ''gereza'' "twardnica", ''bendere'' "chórgoj", ''meza'' "blido". Z [[nimšćina|nimšćiny]] su słowa kaž na pś. ''daktari'' "doktor", ''aparati'' "aparat" a ''shule'' "šula". Wjelgin wažne su słowa z [[engelšćina|engelšćiny]], kaž na pś. ''motokaa'' "awto", ''eropleni'' "lětadło", ''kampuni'' "firma", ''redio'' "radijo", ''dansi'' "europska reja", ''klabu'' "klub", ale teke mjenja mjasecow: ''Januari, Februari, Machi''.

== Nožki ==
<references/>

== Žrědła ==
* Brauner/Herms: Lehrbuch des modernen Swahili, [[Special:Booksources/3-324-00106-4|ISBN 3-324-00106-4]], 4. Auflage, 1990 {{ref-de}}
* Christoph Friederich: [https://web.archive.org/web/20121101232423/http://www.reise-know-how.de/kisuaheli-wort-fuer-wort-p-248.html Kauderwelsch Band 10, Kisuahili Wort für Wort], [[Special:Booksources/3-89416-074-8|ISBN 3-89416-074-8]] {{ref-de}}
* Harald Haarmann: Kleines Lexikon der Sprachen, [[Special:Booksources/3-406-47558-2|ISBN 3-406-47558-2]], boki 369-372 {{ref-de}}
* Jan Knappert: vortaro esperanto svahila, kamusi kiesperanto kiswahili, 1983, [[Special:Booksources/92-9017-027-1|ISBN 92-9017-027-1]] {{ref-mix|eo|sw}}

== Eksterny wótkaz ==
* [https://web.archive.org/web/20120620140053/http://www.kamusiproject.org/ Kamusi Project] Internet Living Swahili Dictionary {{ref-en}}
* [[:wikibooks:de:Suaheli|Wikikniha wo Swahilšćinje]] {{ref-de}}

[[Kategorija:Rěcy]]