Žrědłowy tekst za Guaranišćina se woglědaś

{{infokašćik rěc
|barwa=Ameriska
|mě swójske=avañe'ẽ<sup style="font-size:70%;">1</sup>
|wugronjenje mjenja=[{{IPA|aʋãɲẽˈʔẽ}}]
|mě serbske=Guaranišćina
|kraje=[[Paraguay]], [[Argentinska]],<br />[[Boliwiska]], [[Brazilska]]
|rěcnicy=4 až do 5 milionow
|klasifikacija=[[Tupiske rěcy]]
:[[Tupi-Guaraniske rěcy]]
::Guaranišćina
|oficielna rěc={{chórgoj|Paraguay|22px}} [[Paraguay]]<br />{{chórgoj|Boliwiska|22px}} [[Boliwiska]]
|družyna pisma=[[Alfabet guaranišćiny]] ([[łatyński alfabet]])
|iso_639-1=gn
|iso_639-2=grn, sai
|iso_639-3=GUG, GUN, GUI, GRW
|wikipedija=gn
|komentar=<sup>1</sup>pó słowje wuznamjeni ''cłowjeska rěc''<br />(kaž teke ''runa simi'' za [[kečuašćina|kečuašćinu]])
|kórta=América do Sul - Língua Guarani.PNG
|wopis kórty=Rozšyrjenje guaranišćiny 
{{Legenda2|Bruny: W Paraguayju}}
{{Legenda2|Cerwjeny: Kraje w kótarychž se guaranišćina powěda}}
}}

'''Guaranišćina''' ({{wrěcy|de}} ''Guaraní'' [{{IPA|gwaɾaˈni}}], swójske mě: ''avañe'ẽ'' [{{IPA|aʋãɲẽˈʔẽ}}]) jo rěc, kótaraž se w [[Paraguay]]ju, w pódpołnocnej [[Argentinska|Argentinskej]], źělach [[Boliwiska|Boliwiskeje]] a w krotkowjacornej [[Brazilska|Brazilskej]] powěda. Słuša k [[Tupi-Guaraniske rěcy|tupi-guaraniskim rěcam]].

Eksistěrujo něźi 4 až 5 milionow rěcnikow guaranišćiny. Maksimalne pówoblicenja
wujdu wót až do 7 milionow, pśi comž se teke wósoby lice, kótarež jano snadne znajobnosći guaranišćiny maju, což se na pśikład pśi wobydlarjach městow w Paraguayju cesto stawa.

W nimskej rěcy, ale teke w serbšćinje, su někotare słowa, kótarež źinsajšnemu słowu  guaranišćiny wótpowěduju abo su wjelgin pódobne. Toś te słowa su pśišli pśez [[Špańšćina|špańšćinu]] a [[Portugišćina|portugišćinu]] do nimšćiny, a póchada pak z narěcow guaranišćiny, kótarež su se w Paraguayju, Argentinskej, Boliwiskej abo Brazilskej powědali, pak z togo wusko pśiswójźbneje [[Tupišćina|tupišciny]], na pśikład: [[kapybara]], [[jaguar]], [[jaguarundi]], [[tapir]], [[ananas]], [[maniok]], [[marakas]], [[marakuja]], [[nandu]] a [[Piranje|piranja]].

== Stawizny ==

Guaranišćina jo se južo za cas špańskeje kolonialneje doby za kśesćijańske [[misionarizěrowanje]] ako pisańska rěc wužywała. [[Jezuitowy stat]] za cas špańskeje kolonialneje doby, kótaryž jo był wósebnje źěl źinsajšnego pódzajtšnego Paraguayja a źinsajšneje argentinskeje prowincy [[Misiones (Argentinien)|Misiones]] wopśimjował, spěchował guaranišćinu, dokulaž [[Jezuity]] su byli pśisedlenje běłych sedlarjow wjelgin wobgranicowali a guaranišćinu ako ekskluziwnu rěcu wužywali. We swětnej prowincy Paraguay wokoło [[Asunción]]a pak wóstawała guaranišćina drje dominěrujuca wobchadna rěc wobydlaŕstwa, dokulaž cysło sedlarjow špańskego póchada poměrnje małe jo była a se toś te z domorodnymi měli, amtska rěc jo była tam pak ekskluziwnje [[Špańšćina]], kótaraž powědanu Guaranišćinu we wšakim nastupanju wobwliwowała. Z kóńcom jezuitskich redukcijow w lěśe 1767 jo guaranišćina teke tam swóju wósebnu poziciju zgubiła.

Teke w njewótwisnem Paraguayju jo wóstawał [[špańšćina]] ekskluziwna amtska rěc. Měli su drje Guaranišćinu za wažne kulturelne znamje paraguayiskeje nacije wobglědowana, jeje wužywanje jo wóstawał pak na wustnem wužyśu a na literaturje pśedewšym folkloristiskego charaktera wobgranicowana.

[[Dataja:Libros_en_guarani.JPG|thumb|Knigły w guaranišćinje]]
Akle w nowej dobje jo se w Paraguayju zachopiło, Guaranišćinu teke w kubłanju a ako [[amtska rěc|amtsku rěcu]] wužywaś a rozdźělne wužywane pšawopisne systemy k do dalokeje měry fonetiskej [[Ortografija|ortografiji]] zjadnotnjowaś.

== Dialekty ==

Z wótstawkom nejdalej rozšyrjona warietetnosć guaranišćiny jo ''paraguayska guaranišćina'' [gug], kótaraž jo z rěcy nejmjeńša pó źělach špański akulturěrowanych wobydlarjow kolonialneje swětneje prowincy Paraguayja kaž teke [[Jezuitowy stat|jezuitowego stata]] wuchadała a togodla wšake špańske wliwy pokazujo. Ma (pó [[SIL International|SIL]]) 4,6 milionow kulturelnje [[Mesticy|mesticiskich]] rěcnikow. Paraguayska guaranišćina jo se něga teke w argentinskich prowincoma [[Misiones (prowinca)|Misiones]] a [[Corrientes (prowinca)|Corrientes]] a granicujucych regionach Brazilskeje powědała, jo tam pak źinsa w domorodnem wobydlaŕstwje do dalokeje měry wót špańšćiny resp. portugišćiny wutłocona. Dla pśidrogowanja z Paraguayja eksistěrujo pak teke źinsa w Argentinskej a Brazilskej wětše cysło rěcnikow paraguayskeje guaranišćiny.

Njewótwisnje wót paraguayskeje guaranišćiny jo se wót indigenych kupkow, kótarež se k ludoju [[Guaraní (lud)|Guaraní]] lice, cysło warietetnosćow guaranišćiny powědało, kótarež se pó źělach <!--recht stark--> wjelgin mjaz sobu rozeznawaju a źinsa nejcesćej jano relatiwnje małe cysło rěcnikow maju:
* [[Simba-Guaraní]] [gnw] (w Boliwiskej, 7000 rěcnikow pó [[SIL International]])
* [[Chiriguano]] / Guarayo-Guaraní [gui] (50.000 rěcnikow, z tych 34.000 w Boliwiskej a zbytk w Argentinskej a Paraguayju)
* [[Mbyá]]-Guaraní [gun] (16.000 rěcnikow, z tych 8000 w Paraguayju, zbytk w Brazilskej a Argentinskej)

W dalšnem zmysle su warianty guaranišćiny teke slědujuce:
* [[Aché]] abo Guayaqui [guq] (1500 w Paraguayju)
* [[Kaiwá]] [kgk] (15.000 w Brazilskej)
* [[Chiripá]] abo Ñandeva [ndh] (7000 w Paraguayju, 5000 w Brazilskej)
* [[Xetá]] [xet] (w Brazilskej, pśisamem marła)

Mjaztym až se w Boliwiskej, Argentinskej a Brazilskej pśeběrajuca asimilacija rěcnikow toś tych Guaraní-warietetnosćow na [[Špańšćina|špańšćinu]] resp. [[Portugišćina|portugišćinu]] wótměwa,  se w Paraguayju w prědnem rěźe asimilacija na paraguaysku guaranišćinu wótměwa.

== Guaranišćina w Paraguayju ==

Gromaźe ze [[Špańšćina|špańšćinu]] jo guaranišćina w Paraguayju [[amtska rěc]]. Wustawa z lěta 1992 jo wěsće jaden małych oficielnych teksty, kótarež bu do guaranišćiny pśełožone.

Oficielnje płaśi Paraguay ako "dwójorěcny". Realita jo wěcej komplicěrowana. Pśisamem nicht njepowěda jadnu rěcow w jeje cystej formje. Wuše kubłane, měsćańske, eurocentriske warsty powěda  [[Río-de-la-Plata-španišćina|rioplatenisku špańšćinu]] z zaměšowanych Guarani-frazami, mjaztym až mjenjej kubłane, wejsańske, burske warsty guaranišćinu z wjelikimi późělami wót špańskego wokabulara powěda, kótaraž jo ako Jopara [{{IPA|dʒopaˈɾa}}] znata. Šulske kubłanje se w špańšćinje wótměwa, wěsće bu guaranišćina ako dalšy pśedmjat rozwucowana.

Pó ludlicenju z lěta 1992 su se w Paraguayju slědujuce rěcy powědali:
* Guaranišćina: 1,6 Mio (39,3%)
* Guaranišćina a [[špańšćina]]: 2 Mio (48,9%)
* Špańšćina: 260.000 (6,4%)

K tomu se rěcy pśidaju, kótarež su krajodaloko lěbda rozšyrjone, kótarymž regionalnje pak wětšy wuznam pśistaji:

* [[Nimšćina]] (něźi 33% w [[Boquerón|Departament Boquerón]] w [[Gran Chaco]])
* [[Portugišćina]] (w někotarych Departamentach na granicy k [[Brazilska|Brazilskej]])
* wóstatne indigene rěcy (w Gran Chaco)

Pśez pówětšowanym wužyśe guaranišćiny teke w kubłanju a ako amtska rěc se jo <!--ansatzweise--> na fakt źiwał, až wěcej ako 80 % paraguayskego wobydlaŕstwa guaranirěcne jo a njesnadny źěl  ma jano rudimentarne znajobnosći špańšćiny.

== Pismo a alfabet ==
{{głowny nastawk|alfabet guaranišćiny}}
Lěcrownož guaranišćina bu južo pśed 350 lětami za misionowe cile pisana, jano z kongresa w  Montevideo w 1950<ref name="languagesgulper">[http://www.languagesgulper.com/eng/Guarani.html Nastawk wó guaranišćinje w "languagesgulper"] wopśimjejo kapitela wó fonologiji resp. pismje a ortografiji {{ref-en}}</ref> jeje alfabet bu normowany. Jeje alfabet jo warianta [[łatyński alfabet|łatyńskego alfabeta]], ale z někotarymi diakritiskimi znamješkami.<ref>[http://www.omniglot.com/writing/guarani.htm Nastawk w "omniglot"] {{ref-en}}</ref> Wón wobstoj z 33 pismikow, z kótarychž 12 su wokale a 21 - konsonanty. 

Głowne diakritiske znamješko jo [[tilda]], kótaraž se pśi 6 nazalnych wokalach ''ã, ẽ, ĩ, õ, ũ, ỹ'' a ''ñ''  wužywa. Mimo togo wokale ''á, é, í, ó, ú, ý'' se wužywaju, jolic [[pśizuk]] słowa  se na slědnej złožce njenamaka.

== Fonologija ==
Guaranišćina dowola jano złožki, kótarež se z wokala abo konsonanta plus wokal zestajaju; złožka, kótaraž se na konsonanśe abo dwa abo wěcej konsonantow gromaźe (mimo "digrafow") kóńcy, móžne njejsu. To šemje '''(C)V(V)''' wótpowědujo.

Wokale:

* Wokale: /a/, /e/, /i/, /o/, /u/ wótpowědaju mjenjej abo wěcej špańskim a IPA-ekwiwalentam, lěcrownož wótergi alofony [ɛ], [ɔ] se wužywaju cesćej; '''y''' jo [[zacynjony, centralny njekulowaty wokal]] /ɨ/.
{|
|
{| class="prettytable"
! Pšawopis
! Wugronjenje
|-
|a || [{{IPA|a}}]
|-
|e || [{{IPA|ɛ}}]
|-
|i || [{{IPA|i}}]
|-
|o || [{{IPA|ɔ}}]
|-
|u || [{{IPA|u}}]
|-
|y || [{{IPA|ɨ}}]
|}
|
{| class="wikitable"
|+Oralne a nazalne wokale<ref name="languagesgulper"/>
! !! Prědne !! Centralne !! Slězne
|- align=center
| '''Wusoke''' || {{IPA|/i/, /ĩ/}} || {{IPA|/ɨ/, /ɨ̃/}}  || {{IPA|/u/, /ũ/}}
|- align=center
| '''Srjejźne''' || {{IPA|/e/, /ẽ/}} || || {{IPA|/o/, /õ/}}
|- align=center
| '''Niske''' || || {{IPA|/a/, /ã/}} || 
|}
|}
Mimo togo eksistěruju za wše 6 wokalow teke nazalne warianty (ã, ẽ, ĩ, õ, ũ, ỹ) Nazalne wokale su jano w akcentuěrowanej złožce distinktiwne. Pśedpśizukowe wokale budu nazalne dla nazalneje asimilacije pśed slědujucymi nazalnymi wokalami abo nazalnymi konsonantami, njewugranjaju se wšak w drugich padach njenazalnje.

Konsonanty:

{| class="prettytable"
! Pšawopis
! Wugronjenje
|-
| colspan=2 | [[Nazal]]e
|-
| m || [{{IPA|m}}]
|-
| n || [{{IPA|n}}]
|-
| ñ || [{{IPA|ɲ}}]
|-
| g̃ (teke ng) || [{{IPA|ŋ}}]
|-
| colspan=2 | Njespiwne kluzile
|-
| p || [{{IPA|p}}]
|-
| t || [{{IPA|t}}]
|-
| k || [{{IPA|k}}]
|-
| ' || [{{IPA|ʔ}}] ([[zaknyk]])
|-
| colspan=2 | Frikatiwy
|-
| v || [{{IPA|ʋ}}]
|-
| s || [{{IPA|s}}]
|-
| ch (tež x) || [{{IPA|ʃ}}]
|-
| h || [{{IPA|h}}]
|-
| colspan=2 | Flap
|-
| r || [{{IPA|ɾ}}]
 |-
|colspan=2 | Zwězki z nazala a homorganskego spiwnego kluzila (teke w zazuku)
|-
| mb || [{{IPA|mb}}]
|-
| nd || [{{IPA|nd}}]
|-
| ng || [{{IPA|ŋg}}]
|-
| colspan=2 | [[aproksimant]]
|-
| j  || [{{IPA|ɟ}}]
|}

=== Nazalny Sandhi ===

Z [[eufonija|eufoniskich]] pśicynow, se słowa do oralnych a nazalnych rěduju. Słowo jo nazalne, jolic wóno ma nejmjeńša jaden z toś tych nazalnych pismikow: ã - ẽ - ĩ - õ - ũ - ỹ - g̃ - m - mb - n - nd - ng - nt - ñ , a wše dalšne su oralne. Nazalne słowo dostawa druge typy prefiksow a postpozicijow. Na pś. postpoziciji ''pe'', ''ta'' bywaju z ''me'' resp. '' nda'' pó nazalnych słowach.

Pśi tom se /j,k,nd,mb/ do /ñ,ng,n,m/ změna, na pś. ''nde póra'' „twójo šarjenje“, ''ne porã'' „Sy rědna“.<ref>''Nordhoff'', bok 22</ref>

=== Pśizuk a eklipsa ===
Pśizuk lažy nejcesćej na slědnej złožce zdonka, mjaztym až sufiksowe gramatiske morfemy su njeakcentuěrowane ([[enkliza|enklitiske]]).

Dalša wósebnosć jo wósebne wašnje [[zazukowa mutacija|zazukoweje mutacije]], ''eklipsa'':  Wjele słowow, kótarež se z konsonantom /t-/ zachopi, změni toś ten zazuk, jolic wóni wót drugich słowow wótwisuju abo se z nimi zestajaju:

{| class="prettytable"
! Guaraniski || Serbski || Guaraniski || Serbski || Guaraniski || Serbski
|-
| tape || puś, droga || che rape || mój puś ||  hape || jogo/jeje puś
|-
| téra || mě || nde réra || twójo mě || héra || jogo/jeje mě
|-
| tetyma<ref name="nordhoff-oszillation">''Nordhoff: Oszillation'', boka 21-22 (Ale wužywamy how normalny pšawopis, a to bźez wězajuceje smužki.)</ref> || noga || che retyma<ref name="nordhoff-oszillation"/><br />Mario retyma<ref name="nordhoff-oszillation"/> || mója noga<br />noga wót Mario || hetyma<ref name="nordhoff-oszillation"/> || jogo/jeje noga
|}
Forma ''tetyma'' se jano wužywa, jolic ''noga'' jo njewobsejźona. Jolic wobsejźaŕ jo tśeśa wósoba, njejo wažny abo jo njeznaty, pótom se forma ''hetyma'' pó pótrjefjonem słowje wužywa, mjaztym až se pśi prědnej a drugej wósobje abo pśed tom mjenjowanej wósobje forma ''retyma'' wužywa.<ref name="nordhoff-oszillation"/>

Eksistěruju někotare substantiwy, kótarež njamaju /t-/ w zakładnych formach, maju wšak taku změnu.

{| class="prettytable"
! Guaraniski || Serbski || Guaraniski || Serbski || Guaraniski || Serbski
|-
| óga || dom || ñande<sup style="font-size:80%;">i</sup> róga || naš<sup style="font-size:80%;">i</sup> dom || hóga || jogo/jeje dom
|}
<sup style="font-size:80%;">i</sup> To jo tak mjenjowana inkluděrujuca forma. To groni, až pśigronjona wósoba jo inkluděrowana. (ja+ty/wy resp. mój+twój/waš)

Ale teke eksistěruju někotare njeregularne substantiwy z dwěma formoma, na pś.
* túva „nan“ -> che ru „mój nan“

Pśi werbach wužywana forma wótwisujo wót hirarchije wósobow (1.>2.>3.). Jolic werb jo transitiwny a agens stoj nižej w hirarchiji ako paciens, pótom se forma na r- wužywa, mjaztym až se we wšych drugich padach forma na h- wužywa.<ref name="nordhoff-oszillation"/> Glědaj teke w kapitelu [[#Hierarchija wósobow a markěrowanja|Hierarchija wósobow a markěrowanja]].
* ''Che ahecha ichupe.'' „Wiźim jogo.“
* ''Ha'e cherecha.'' „Wón wiźi mnjo.“

== Gramatika ==

Nomina a werby se bu tak jasnje kaž w nimšćinje a serbšćinje njerozeznawaju.

Guaranišćina jo mócnje aglutiněrujuca resp. polysyntetiska rěc. Toś se wjele [[afiks]]ow wužywa.

=== Nomina ===
Ale njeeksistěruju daniž [[pad (gramatika)|pady]] daniž genuse. Definitny artikel guaranišćina daniž njama. Rozdźěl mjazy [[singular]]om a [[plural]]om da se zwurazniś, ale kóńcowka za plural  (''-kuéra'', nazalnje ''-nguéra'') se rědko wužywa. Město [[pad (gramatika)|padow]] a [[prepozicija|prepozicijow]] w guaranišćinje se sufikse a postpozicije wužywaju.

Nejwažnjejše kóńcowki pśi substantiwach su slědujuce:
* ''-gua'' „z (+genitiw)“ (rumnostnje), na pś. ''ka'aguygua'' „z lěsa“
* ''-gui''<ref name="nordhoff-postpositionen"/> „wót (rumnostnje); dla“; na pś. ''Perugui'' „wót Pedra“. Pśi pronomenach ma formu ''-hegui'', na pś. ''Nde mitãve chehegui.'' „Sy młodšy ako ja.“
** ''Ha-á ta kavaju ári gui.'' „Padnjom z kónja.“<ref name="cause"/>
** ''Omano ñembyahýigui.'' „Wón jo głoda dla wumrěł.“<ref name="cause"/>
** ''-guive'' ... ''-peve'' (nazalnje ''meve'', rumnostnje a casowje), na pś. ''Aretéguive Peru hasymi.'' „Ze swěźenja Pedro jo chory.“; ''Jajoechapeve.'' „Na zasejwiźenje“
* ''-icha'' „kaž“, na pś. ''yvágaicha hovy'' „módry kaž njebje“
* ''-ndive'', ''-ndi'' „z (+instrumental)“, na pś. ''Perundive'' „z Pedrom“
* ''-pe''<ref name="nordhoff-postpositionen">''Nordhoff: Postpositionen'', boki 38-40</ref> (nazalnje ''-me'', rumnostnje a casowje) „w/na/pśi (+ lokatiw); k (+ datiw);  (datiw); (akuzatiw pśi pronomenach a wósobach)“, na pś. ''ógape'' „w domje“, ''che rógape'' „w mójom domje“
** ''Ame'ẽ mitãme kamby.'' „Dam góleśeju mloko.“
** ''Ahecha Perupe.'' „Wiźim Pedra.“
* ''-rehe''<ref name="nordhoff-postpositionen"/>, ''-re'' „na, z, pśez, dla“
** ''-rehe'ỹ'', ''-'ỹre''<ref>Slědny pó Wikisłownikowem gronidle [[:wiktionary:en:-'ỹre|-'ỹre]]</ref> „bźez“
* ''-rupi''<ref name="nordhoff-postpositionen"/> „pśez; dla; něźi“ (rumnostnje a casowje), na pś. ''Peru oguatami ka'aguýrupi'' „Pedro se pitśku chójźi pomałem pśez lěs.“

Mimo togo eksistěruju někotare postpozicije:
* ''aja'', ''jave'' „za cas“, na pś. ''Arahaku aja ha'yta jepi ypápe.'' „Za cas lěśa plěwam cesto w jazorje.“
* ''ári'' „na (+ lokatiw)“ (rumnostnje), na pś. ''Kalu igústo oho kavaju ári.'' „Karl rad na kónje jěcha.“
* ''guýpe'' „pód (+ instrumental)“ (rumnostnje), na pś.
* ''jerere'', ''jererehe'' „wokoło“ (rumnostnje)
* ''kotyo'', ''ngotyo'' „w směrje, do, na (+ akuzatiw)“ (rumnostnje)
* ''mboyve'' „pśed“ (casowje)
* ''pegua'' „wót“, jo samo kombinacija z ''-pe'' a ''-gua'' a wugroni póchad.
* ''rangue'' „město (+ genitiw)“
* ''rire'' „pó (+ lokatiw)“ (casowje), na př. ''Peru ohojevy heta ára rire.'' „Pó dłujkem casu  jo se Pedro wrośił.“
Normalnje postpozicije stoje direktnje pó substantiwje. Ale ''guarã'' „za (+ akuzatiw)“ se z kóńcowku -''pe'' resp. -''ve'' kombiněrujo, na pś. ''Agueru ko kamby nde mită'ipe guarã.'' „Pśinjasu toś te mloko za twójo źiśe.“

Někotare postpozicije faktiski su substantiwy z kóńcowku -''pe'' abo z drugej kóńcowku, pśi comž slědujuce maju rumnostny wóznam:
* ''kupépe'' „slězy, za (+ instrumental)“
* ''mbytépe'' „srjejź“ (z ''mbyte'' „połojca; srjejnišćo“)
* ''rapykuéri'' „slězy, za (+ instrumental)“  (z ''tapy'' „srjejźne měso“)
** ''hapykuéri'' „za nim“ (Bazěrujo na tśiformowem słowje, kaž někotare druge słowa kótarychž bazowe formy se z t- zachopinaju.)
* ''rendápe'' „pśi“ (z ''tenda'' „městno“)
* ''renondépe'' „pśed (+ instrumental)“
* ''ykére'', ''yképe'' „pódla“ (z ''yke'' „bok“), na př. ''Peru oguapy che ykére.'' „Pedro sejźi pódla mnjo.“
Jolic se z ''r'' zachopiju, wóni su wót wěcejformowych substantiwow wótwóźone. Tam forma za tśeśu wósobu se na ''h'' zachopi, na pś. ''hapykuéri'' „za nim“.

Wótergi se samo kombinacija z kóńcowki a postpozicije stawa:
* ''-pe/-ve ǧuarã'' „za“
** ''amba'apo ndéve ǧuarã'' „ja źěłam za tebje.“<ref name="lustig-jopara"/>

Kóńcowka za plural jo ''-kuéra'' (nazalnje ''-nguéra''), na pś. ''che vakakuéra'' „móje krowy“. Ale za licbnikami se wóna njewužywa, na pś. ''mbohapy mbarakaja'' „tśi kócki“. Sufiks se pó jadnom z pjerwjej mjenjowanych sufiksow jawi, na pś. ''ipopekuera'' „w jogo rukoma/rukach“.<ref>[http://www.languagesgulper.com/eng/Guarani.html Nastawk wó Guaranišćinje w "languagesgulper"] wopśimjejo něco wó pluralowej kóńcowce. Ale tam słowo se tak pišo: i-po-pe-kuera {{ref-en}}</ref>

Wósebnosć guaranišćiny jo mimo togo, až substantiwy mógu zajźonosć a pśichod měś. Za pśichod se sufiks -'''rã''' wužywa, na pś. ''che rogarã'' „mój pśichodny dom“. Za zajźonosć se sufiks -'''kue''' (nazalnje -'''ngue''') wužywa, na pś. ''che rogakue'' „mój něgajšny dom“.<ref name="lustig"/><ref name="nordhoff-tempus"/>

=== Adjektiwy ===
Adjektiwy njamaju pady, daniž genuse. Wóni cesto se ako werby wužywaju, dokulaž wósebny werb za „byś“ njeeksistěrujo. Pótom se ''posesiwne'' pronomeny wužywaju. Na pś. ''Che kyra.'' „Som tłusty“ ''Kame iporã.'' „Karmen jo rědna.“

Komparacija se z pomocu ''-ve'' „wěcej“ stawa, na pś. ''Nde mitãve chehegui.'' „Sy młodšy ako ja.“ Ale mjenjowany sufiks móžo se teke pśi werbach wužywaś, na pś. ''Arapoty iporãve.'' „Nalěśe jo rědnjejše.“

Někotare adjektiwy tśi formy maju, na pś. ''hasy'' „chory“ ma teke formje ''tasy'' a ''rasy''. Pśi pronomenach prědneje a drugeje wósoby se warianta na r- wužywa, na pś. ''Che rasy.'' „Som chóry.“, mjaztym až pśi pronomenach tśeśeje wósoby se warianta na h- wužywa, na pś. ''Hasy.'' „Wón jo chóry.“ ''Peru hasy.'' „Pedro jo chóry.“

Někotare sufikse mógu ako adjektiw wužywaś.
* ''-'i'': ''che mitã'i'' „mójo małke źiśe“
* ''-mi'': ''nde membymi'' „mój małki syn“, „mója małka źowka“

Pśi adjektiwach mógu se někotare sufikse a partikle wužywaś.
* ''-mi'' „pitśku“: ''Che rasymi.'' „Som pitśku chóry.“
* ''-ete'', ''-ite'' „wjelgin“: ''Che táva imombyryete.'' „Mójo město jo wjelgin daloke.“
* ''eterei'' „wjelgin“: ''Kame hasy eterei.'' „Karmen jo wjelgin chóra.“

=== Pronomeny ===
==== Wósobowe a posesiwne pronomeny ====
Pśi [[wósobowy pronomen|wósobowych pronomenach]] Guaranišćina rozeznawa mjazy inkluziwnymi a ekskluziwnymi pronomenami prědneje wósoby w pluralu.<ref name="drude-tabelle1">''Drude: Tabelle 1: Das Formeninventar: Präfixe und Pronomen'', bok 5</ref>
{| class="prettytable"
! samostatne
! prědna
! druga
! tśeśa
|-
! singular
| che 
| nde 
| ha'e 
|-
! plural
| ñande (inkluziwny),
ore (ekskluziwny) 
| peẽ 
| ha'ekuéra
|}

Aby pronomeny w datiwje pśełožyło, se kóńcowka ''-ve'' (nazalnje ''-me'') ako warianta wót ''-pe'' wužywa, na pś. ''chéve'' „mnjo, mě“, ''ndéve'' „tebje, śi“, ''ñandéve'' „nam wšym“, ''oréve'' „nam“, ''peẽme'' „wam“. Ale pśi tśeśej wósobje formje njamatej pódobnosć z prědnymi formami  tabele: ''ichupe'' „jomu, njomu; jej, njej“ ale w pluralu ''ichupe'' abo ''ichupekuéra'' „jim, nim“. Formje za tśeśu wósobu se teke za akuzatiw wužywatej, na pś. ''Ahecha ichupe.'' „Wiźim jogo/ju.“, mjaztym až akuzatiw prědnych a drugich wósobow se [[#Hierarchija wósobow a markěrowanja|hynacej zwuraznjuju]].

{| class="prettytable"
! posesiwne
! prědna
! druga
! tśeśa
|-
! singular
| che 
| nde  (nazalny ne) 
| rowspan="2" | i- (hi'-, iñ-, ij-, h-) 
|-
! plural
| ñande (inkluziwny, nazalny ñane),
ore (ekskluziwny) 
| pende (nazalny pene) 
|}

Ako posesiwne pronomeny listowane słowa se nic jano posesiwnje wužywaju, ale teke pśi adjektiwach a samo pśi werbach. Pśi tom forma tśeśeje wósoby wót nazuka słowa wótwisujo.
* ''i-'' se pśi konsonantach wužywaju, na pś. ''ikure'' „jogo/jeje swinja“
* ''hi'-'' se pśi pśizukowanych wokalach wužywaju, na pś. ''hi'áva'' „jogo/jeje włosy“
* ''ij-'' se pśi njepśizukowanych wokalach wužywaju, na pś. ''ijajaka'' „jogo/jeje kóš“
* ''iñ-'' se pśi wokalach wužywaju, jolic słowo jo tak mjenjowane nazalne słowo, na pś. ''iñã'' „jogo/jeje seń“
* ''h-'' se pśi tśiformowych słowach wužywaju, na pś. ''hãi'' „jogo/jeje zub“ (zakładna forma jo ''tãi'' „zub“).

Slědujucej pronomena se jano  pśi transitiwnych werbach wužywatej:<ref>''Nordhoff'', bok 32</ref>
* Refleksiwny pronomen ma formu: ''je'': ''ahecha'' ("wiźim"), ''ajehecha'' ("wiźim se")
* Reciprokny pronomen ma formu: ''jo'', nazalnje ''ño''<ref>''Nordhoff'', boki 25, 32, 51</ref>: ''Peru ha Kamen ojohecha.'' „Pedro a Karmen wiźitej jaden drugego.“
Mimo togo eksistěrujotej dwa tak mjenjowanej portmanteua-morfema, kótarejž góźitej se jano transitiwnje wužywaś.:<ref name="nordhoff-portmanteau">''Nordhoff: Portmaneaumorpheme'', strona 31</ref>
* ''ro-'' - zwuraznja prědnu wósobu ako agens a drugu wósobu ako paciens w singularje.
** ''Rohecha'' „Wiźim tebje.“
* ''po-'' - zwuraznja prědnu wósobu ako agens a drugu wósobu ako paciens w pluralu.
** ''Pohecha'' „Wiźim was.“

==== Demonstratiwne pronomeny ====
Guaranišćina ma slědujuce demonstratiwne pronomeny, pśi comž w pluralu eksistěruju wósebne słowa.

''Za widne abo pśibytne wěcy a wósoby se slědujuce słowa wužywaju:''
* ''ko'' „toś ten, toś ta, toś to“
* ''pe'' „ten, ta, to“
* ''amo'' „ten, ta, to“
* ''ã'' „toś te“
* ''ko'ã'' „te“
* ''umi'' „te“
''Za njepśibytne abo njewidne wěcy a wósoby se slědujuce słowa wužywaju:''
* ''upe'' „wóny“
* ''ku'' „wóny“
* ''aipo'' „wóny“
Mjenjowane formy se gromadu ze substantiwami wužywaju, toś, wóni su adjektiwy. Jolic wóni ako substantiwy se wužywaju, pótom se ''-va'' pśida.
* ''Mba'épa péva?'' „Co to jo?“
Toś, se slědujuce formy nastawaju, z kótarychž někotare maju wariantu bźez srjejźnego v:<ref>Pó Kallfell: Grammatik des Jopara, bok 250</ref>
* ''kóva, kóa''
* ''ko'ãva
* ''péva, péa''
* ''ãva''
* ''upéva, upéa''
* ''amóva, amóa''
* ''umíva, umía''
* ''aipóva, aipóa''

=== Konjugacija ===
Guaranišćina ma dwa typa werbow, kótarejž matej rozdźělne prefikse za wósoby.
==== Prědny typ (a-/ai-werby) ====
Prědny typ (''areal''-werby<ref name="lustig">[https://www.staff.uni-mainz.de/lustig/texte/guahispa.txt Wopis rěcy] {{ref-de}} (Dnja 19. septembra 2012 wólodowany. Wótkaz se dnja 2022-02-21 korigěrował.)</ref>) ma prefikse ''a-'', ''re-'', ''o-'' (w singularje), ''ja-'' (nazalny ''ña-''), ''ro-'', ''pe-'', ''o-'' (w pluralu). Pśi někotarych werbach se mjaz jadnym z mjenjowanych prefiksow a zdonkom -i- pśidawa (''aireal''-werb), kaž na pś. ''reikuaa'' „(sy) wěš“<ref name="lustig"/><ref name="drude-tabelle1"/>.

Werbowy zdonk ''guata'' („špacěrowaś, drogowaś“); oralny werb.
{| class="prettytable"
|-
! colspan="3" | Singular
! colspan="3" | Plural
|-
| Wósoba
| Prefiks
| 
| Wósoba
| Prefiks
| 
|-
| '''1''' che<br />     '''Ja'''<br /><br /><br />
| ''a''-<br /><br /><br /><br />
| a-guata<br /><br /><br /><br />
| '''1''' ñande (inkl.)<br />'''My wšě'''<br />'''1''' ore (ekskl.)<br />'''My'''
| ''ja''-<br /><br />''ro''-<br /><br />
| ja-guata<br /><br />ro-guata<br /><br />
|-
| '''2''' nde<br />'''Ty'''
| ''re''-<br /><br />
| re-guata<br /><br />
| '''2''' peẽ<br />'''Wy'''
| ''pe''-<br /><br />
| pe-guata<br /><br />
|-
| '''3''' ha'e<br />'''Wóna'''
| ''o''-<br /><br />
| o-guata<br /><br />
| '''3''' ha'ekuéra<br />'''Wóni'''
| ''o''-<br /><br />
| o-guata
|}

Werbowy zdonk ''ñe'ẽ'' („powědaś“); nazalny werb.

{| class="prettytable"
|-
! colspan="3" | Singular
! colspan="3" | Plural
|-
| Wósoba
| Prefiks
| 
| Wósoba
| Prefiks
| 
|-
| '''1''' che<br />     '''Ja'''<br /><br /><br />
| ''a''-<br /><br /><br /><br />
| a-ñe'ẽ<br /><br /><br /><br />
| '''1''' ñande (inkl.)<br />'''My wše'''<br />'''1''' ore (ekskl.)<br />'''My'''
| ''ña''-<br /><br />''ro''-<br /><br />
| ña-ñe'ẽ<br /><br />ro-ñe'ẽ<br /><br />
|-
| '''2''' nde<br />'''Ty'''
| ''re''-<br /><br />
| re-ñe'ẽ<br /><br />
| '''2''' peẽ<br />'''Wy'''
| ''pe''-<br /><br />
| pe-ñe'ẽ<br /><br />
|-
| '''3''' ha'e<br />'''Wóna'''
| ''o''-<br /><br />
| o-ñe'ẽ<br /><br />
| '''3''' ha'ekuéra<br />'''Wóni'''
| ''o''-<br /><br />
| o-ñe'ẽ
|}

Pśi někotarych werbach pśidawaju -gue- mjaz prefiksom wósoby a zdonkom. Na pś.
* ''aguereko'' „(ja) mam“
* ''regueraha'' „(ty) sobu wzejoš, njasoš“

Mimo togo eksistěrujo mało njepšawidłownych werbow, a to ''ho'' „hyś, jěś“, ''ju'' „pśiś“, ''u'' „jěsć, piś“, ''y'u'' „piś wódu“, ''e'' „groniś“ a ''yta'' „plěwaś“.

==== Drugi typ (che-werby) ====
Toś ten typ (''verbos chendales''<ref name="lustig"/>) wužywa górjejce pódla pronomenow mjenjowane wósobowe prefikse.<ref name="drude-tabelle1"/>
Toś te słowa góźe se jano pó źělach ako werby mjenjowaś, dokulaž nejwětše góźe se teke ako adjektiwy abo substantiwy wužywaś.

Oralny werb ''japu'' „łdgaś“.
{| class="prettytable"
! Wósobowa forma
! Pśełožk
|-
! colspan="2" | Singular
|-
| ''che japu''
| ja łdgajom
|-
| ''nde japu''
| ty łdgajoš
|-
| ''ijapu''
| wón/wóna łdgajo
|-
! colspan="2" | Plural
|-
| ''ñande japu''
| my wše łdgajomy
|-
| ''ore japu''
| my łdgajomy
|-
| ''pende japu''
| wy łdgajośo
|-
| ''ijapu (hikuái)''
| wóni łdgaju
|}

==== Hierarchija wósobow a markěrowanja ====
Nordhoff pomjenjujo prefikse za ''areal''owe werby "A-Reihe" (a-serija) pó słowje "aktiv" (aktiwny).<ref name="nordhoff-aktiva">''Nordhoff: Personenmarkierung'', boki 4, 30-32</ref>, mjaztym až wón pomjenjujo prefikse za ''chendal''owe werby "I-Reihe" (i-serija) pó słowje "inaktiv" (njeaktiwny).<ref  name="nordhoff-aktiva" />

Prefikse a-serije se zwězuju ze wšymi transitiwnymi reprezentantami a reprezentantami klasy wótglědanych cynow.<ref  name="nordhoff-aktiva" />
* ''che '''a'''guata'' „Ja ženjom/ganjam.“
* ''che '''ai'''kotevẽ pirapire.'' „Ja pótrjebuju pjenjeze.“

Prefikse i-serije se zwězuju ze wšymi njetransitiwnymi semantiskimi konceptami. Pśi konkretach (Nordhoff: ''Konkreta'') wóni wobsedstwo pokazuju, ale pśi abstraktnych konceptach wóni njeagentiwne wobźělenje pokazuju.<ref  name="nordhoff-aktiva" />
* ''che '''che'''pochy.'' „Ja som sćakły.“
* ''che '''che'''kyse.'' „Ja mam nož.“ 

Pśi transitiwnych konceptach jano su móžne njeaktiwne morfemy prědneje a drugeje wósoby, mjaztym až tśeśa wósoba njejo móžna.<ref  name="nordhoff-aktiva" /> Jolic śerpjecy (Nordhoff: ''undergoer'') jo wušy w hierarchiji wósobow (1>2>3), pótom se markěrowanje aktera pśi werbje njepokazujo.<ref>{{cite web|url=http://www.eva.mpg.de/lingua/staff/nordhoff/pdf/VoiceInGuarani.pdf |author=Sebastian Nordhoff|title=Voice in Guarani|accessdate=2012-10-22|language=engelski}} </ref> 
* ''Juan '''che'''juka.'' „Juan wusmjerśujo mnjo.“ (pśir. ''Che '''a'''juka Juan'' „Ja wusmjerśujom Juana.“)
* '''''Che'''su'u mbói'' „Wuž jo mnjo kusał.“ (pó słowje ''mnjo-kusa wuž'', nimski ''MICH-beißt Schlange'')<ref name="kauderwelsch-p160">Pó Kauderwelsch Band 34, bok 160</ref>  (pśir. '''''A'''isu'u ichupe.'' „Ja kusam jogo/ju.“, nimski ''ich beiße ihn/sie''<ref>{{cite web|url=https://repositorium.uni-muenster.de/transfer/miami/bcabe387-9332-4c60-a5ad-0d24be3ba6e4|title=Grammatik des Jopara. Gesprochenes Guaraní und Spanisch in Paraguay|author=Guido Kallfell|accessdate=2022-02-21|language=nimski}}</ref>)
* '''''Che'''jopi eiru.'' „Pcołka jo mnjo štapiła.“ (pó słowje ''mnjo-štapa pcołka'', nimski ''MICH-sticht Biene'')<ref name="kauderwelsch-p160"/>

To jo samo móžne we wěcej kompleksnych sadach:<ref>Pó Kauderwelsch Band 34, strona 113</ref>
* ''Ikatúpa '''ore'''guerujevy pyharevove?'' „Móžoš zasej pó nas wjacor jěś?“ (pó słowje: "jogo-móžno'-? nas(-)-jěś (pó)-zasej wjacor-gaž", nimski "SEIN-möglich-? UNS(-)-bringst-WIEDER Abend-SOBALD")
* ''Ikatúpa '''ore'''mbohasa ambue tembe'ýpeve?'' „Móžoš nas na drugi brjog pśesajźiś?“ (pó słowje "jogo-móžno-? nas(-)-pśesajźiś drugi brjog-do", nimski "SEIN-möglich-? UNS(-)-übersetzt anderes Ufer-BIS")

==== Negacija ====
Negacija se pśez [[cirkumfiks]] ''n(d)(V)-...-(r)i'' w guaranišćinje pokazujo. Prewerbalny źěl cirkumfiksa jo ''nd-'' za oralne zdonki a ''n-'' za nazalne zdonki. Za 2. wósobu w singularje  se [[epentetika|epentetiski]] ''e'' pśed zdonkom zasuwa, za 1. wósobu w pluralu inkluziwnje  se epentetiski ''a'' zasuwa. Predikat teke móžo adwerb abo serialny werb wopśimjeś.<ref name="nordhoff-negation">''Nordhoff: Negation'', boka 42-43</ref>

Postwerbalny źěl jo ''-ri'' za zdonki, kótarež se na ''-i'', a ''-i'' za wše druge kóńce.

{| class="prettytable"
|-
! Oralny werb

''japo'' (cyniś)
! Nazalny werb

''kororõ'' (blakaś, ricaś; rdžaś <ref>nimski ''brüllen, dröhnen'' pó [http://www.staff.uni-mainz.de/lustig/guarani/dicc/woertlok.htm Interaktiwnem tśirěcnem słowniku]</ref>)
! Z kóńcowku "i"

''jupi'' (stupiś, zastupiś, póstupiś <ref>nimski ''steigen, hochgehen, einsteigen, aufsteigen'' pó [http://www.staff.uni-mainz.de/lustig/guarani/dicc/woertlok.htm Interaktiwnem tśirěcnem słowniku], engelski ''go up, rise'' (w engelskem nastawku)</ref>)
|-
! colspan="3" | Singular
|-
| nd-ajapó-i
| n-akororõ-i
| nd-ajupí-ri
|-
| nde-rejapó-i
| ne-rekororõ-i
| nde-rejupí-ri
|-
| nd-ojapó-i
| n-okororõ-i
| nd-ojupí-ri
|-
! colspan="3" | Plural
|-
| nda-jajapó-i
| na-ñakororõ-i
| nd-ajajupí-ri
|-
| nd-orojapó-i
| n-orokororõ-i
| nd-orojupí-ri
|-
| nda-pejapó-i
| na-pekororõ-i
| nda-pejupí-ri
|-
| nd-ojapó-i
| n-okororõ-i
| nd-ojupí-ri
|}
Negacija da se we wšych casowych formach wužywaś, ale za futur abo njerealnu referencu normalne casowe se markěrowanje pśez ''mo'ã'' wuměnja, wuslědk jo w ''n(d)''(V)''-zdónk-mo'ã-i'' kaž w ''Ndajapomo'ãi'', "Njok jo cyniś".

Druga warianta negacije jo tak mjenjowany [[priwatiw]]ny sufiks: ''-ỹ'':<ref name="nordhoff-negation"/>
* ''y'ỹ'' „suchota“ (pó słowje: wóda-PRIWATIW)
* ''ama'ỹ'' „suchy, suchota“ (pó słowje: dešć-PRIWATIW)
* ''... he'i'ỹre mba'evete vera.'' „njegronjecy nic“
* ''he'ỹ'' „bźez słoda, njesłodny, za nicym słoźecy“ (''he'' „słodny, derje słoźecy“, ''hete'' „wjelgin słodny“)
* ''Che kera'ỹ.'' „Njamógu spaś.“ (pó słowje: mój spar-bźez; nimski ''mein Schlaf-OHNE''<ref>Pó Kauderwelsch Band 34, bok 160</ref>)
* ''añete'ỹ'' „njewěrny; łdža“ (z ''añete'' „wěrny, realny, wěsty; wěrnosć“)<ref name="britton">Pó knigłach Hippocrene Concise Dictionary Guaraní-English, English-Guaraní, strony 16 (añete'ỹ), 19 (apysa'ỹ), 22 (atã'ỹ), 31 (hendu'ỹ)</ref>
* ''apysa'ỹ'' „głuchosć“ (z ''apysa'' „wucho“)<ref name="britton"/>
* ''atã'ỹ'' „měki“ (z ''atã'' „twardy“)<ref name="britton"/>
* ''hendu'ỹ'' „głuchosć“ (z ''hendu'' „słyšaś“)<ref name="britton"/>

Teke negacija žyceńskeje formy se z toś tem sufiksu napóra.
* ''Tomongy'a'ỹ ore mba'e!'' „Daś naše wěce njewunjerěšyjo!“ (nimski ''Er soll unsere Sachen nicht schmutzig machen.''<ref>Pó Kauderwelsch Band 34, bok 68</ref>)

==== Casowe a aspektowe morfemy ====
* -'''ramo''': wóznamjenijo ekstremnu bliskosć cyna, cesto pśełožony k "rowno": ''Oǧuahe ramo che míkro.'' „Mój bus jo rowno pśišeł.“
* -'''kuri'''<ref name="nordhoff-tempus"/>: wóznamjenja bliskosć cyna. ''Ha'ukuri'', "Ja som rowno jědł" (''ha'u'' njeregularna prědna wósobowa singularna forma ''u'', "jěsć"). Wón da se teke pó pronomenje wužywaś, ''ha che kuri, che po'a'', "a wó tom, což jo se mě stało, som był glucny"
* -'''va'ekue'''<ref name="lustig"/><ref name="nordhoff-tempus"/>: wugroni fakt, kótaryž jo se pśed dłujkem casu stał a twarźi, až jo realna pšawda. ''Okañyva'ekue'', "wón/wóna jo se pśed dłujkem casu zgubił"
* -'''ra'e''': groni až rěcnik něga jo měł cwible, ale jo wěsty we wokognuśu powědanja. ''Nde rejoguara'e peteĩ ta'angambyry pyahu'', "<!--tak pótom-->sy skóńcnje nowy telewizor kupił"
* -'''raka'e''': wugroni njewěstosć perfektiwnego fakta. ''Peẽ peikoraka'e Asunción-pe'', "Myslim se, až sćo chylu w Asunciónje bydlili". Ale źinsa jo toś ten morfem pitśku wóznama zgubił a kšyjo se z ''ra'e'' a ''va'ekue''

Werbowa forma bźez sufiksow scełego jo prezenca abo samo aorist: ''Upe ára resẽ reho mombyry'', "toś ten źeń ty sy wen šeł a wótejšeł"

* -'''ta'''<ref name="tonhauser-ta1">[https://web.archive.org/web/20141209071953/http://www.ling.ohio-state.edu/~judith/Tonhauser-TAL.pdf The Paraguayan Guaraní future marker –ta] (dłujka wersija, 25 bokow) {{ref-en}}</ref><ref  name="tonhauser-ta2">[https://web.archive.org/web/20100714072214/http://www.ling.ohio-state.edu/%7ejudith/tonhauser-bamberg.pdf The Paraguayan Guaraní future marker –ta] (krotka wersija, 8 bokow) {{ref-en}}</ref><ref name="nordhoff-tempus"/>: jo [[futur]],<!-- of immediate happening,--> wón se tek ako awtoritarny [[imperatiw]] wužywa. ''Oujeýta ag̃aite'', "wón/wóna se skoro wrośi". ''Ajapóta'' „Budu cyniś“<ref name="lustig"/>
* -'''ma'''<ref name="lustig"/><ref name="nordhoff-aspekt"/>: ma wóznam "južo". ''Ajapóma'', "Južo som cynił". ''Ağuahẽma'' „Južo som pśišeł“

Toś tej dwa sufiksa góźitej se kombiněrowaś: ''ahátama'', "Južo du"

* -'''va'erã'''<ref name="lustig"/><ref name="tonhauser-ta1"/><ref name="tonhauser-ta2"/><ref name="nordhoff-tempus">''Nordhoff: Tempus'', boki 33-36</ref>: pokazujo, něco, kótarež ma se nic skóro stojaś abo něco, kótarež musy se ze socialnych abo moralnych pśicynow cyniś. W toś tom paźe wótpowědujo [[Nimšćina|nimskemu]] [[modalny werb|modalnemu werboju]] ''sollen''. ''Péa ojejapova'erã'', "To  ma se cyniś"
* -'''ne'''<ref name="lustig"/><ref name="tonhauser-ta1"/><ref name="tonhauser-ta2"/><ref name="nordhoff-tempus"/>: pokazujo něco kótarež nejskerjej se stanjo abo něco, pódla kótaregož rěcnik se mysli až se by stało. Wón wótpowědujo na wěstej wašni [[subjunktiw]]ej [[Špańšćina|špańšćiny]]. ''Mitãnguéra ág̃a og̃uahéne hógape'', "Źisi budu nejskerjej něnto domoj pśiś"
* -'''hína'''<ref name="nordhoff-aspekt">''Nordhoff: Aspekt'', boka 36-37</ref>, ''ína'' pó nazalnych słowach: pókšacowany cyn w momenśe powědanja, prezens a pluskwamperfekt pókšacowany abo wuzwignjony. ''Rojatapyhína'', "my wogeń cynimy"; ''che ha'ehína'', "ja to som!"
* -'''vo''': wón ma subtilnu diferencu k ''hína'' w kótarejž ''vo'' pokaza nic na kuždy pad kótarež se cyni w momenśe powědanja. ''amba'apóvo'', "źěłam (nic na kuždy pad něnto)"  ''Oguerekovo oipotava oho.'' „Gaž wón jo měł, kótaryž jo kśěł, wón jo šeł.“<ref name="nordhoff-sonstiges">''Nordhoff: Sonstiges'', boki 44-46</ref>
* -'''pota''': pokaza bliskosć rownu smugu pśed startom procesa. ''Ajukapota'', "Som blisko městna źož zachopiju móriś". (Partikularne sandhi-pšawidło se tu wužywa: jolic werby kóńce na "po", sufiks změni na ''mbota''; ''ajapombota'', "Budu swěru něnto cyniś")
* -'''pa''', nazalnje -'''mba''': pokaza emfatiski až proces jo kompletnje skóńcył. ''Amboparapa pe ogyke'', "ja som sćěnu kompletnje mólował" ''Hesakãmba'' „Wóno jo dopołnje jasne.“<ref name="lustig"/>

Tós ten sufiks se móžo kombiněrowaś z ''ma'', rezultěrujucy ''páma'': ''ñande jaikuaapáma nde remimo'ã'', "něnto my kompletnje znajomy wše twóje mysle". Tós te su njeakcentuěrowane sufikse: ''ta'', ''ma'', ''ne'', ''vo''; tak  akcent stoj na slědnej złožce werba.

==== Modusowe morfemy a werby ====
Za mody mógu se pó źělach sufikse a pó źělach wósebne werby wužywaś.

* -'''se'''<ref name="tonhauser-ta1"/><ref name="tonhauser-ta2"/><ref name="nordhoff-modus">''Nordhoff: Modus'', bok 37</ref> „kśěś“<ref name="lustig"/>: ''Akese'' „Com spaś.“
* -'''rõ''': ''Che aguatarõ, nde repurahéine.'' „Jolic du, spiwaš.“<ref name="nordhoff-modus"/>
* -'''nga'u''' „(se) póžedaś za cym“: ''Rohechanga'u.'' „Póžedam se za to, śi wiźeś.“<ref name="lustig"/>
* -'''gua'u''' „(jano) tak cyniś“<ref name="lustig"/>: ''Oke gua'u.'' „Wón (jano) tak cyni, ako by spał.“
* -'''kuaa''' „móc“ (To jo krotka forma werby ''aikuaa'' “wěźeś“.): ''Opurahéikuaa.'' „Wón móžo spiwaś.“
* '''te-''' - zwuraznja žycenje: ''Tereǧuahe porãite.'' „Buź witany.“ abo „Witaj.“<ref name="kaud34-p67-68">Pó Kauderwelsch Band 34, boka 67 a 68</ref> 
** Wóno se na jadnore '''t-''' reducěrujo, jolic se slědujucy morfem za wósobu z wokalom zachopina: ''Tou pya'e pya'e.'' „Daś pśiźo malsnje.“<ref name="kaud34-p67-68"/>
Werby prědnego typa, kótarež su transitiwne, mógu teke imperatiwnu formu měś. Ale prefiksa jano za drugu wósobu singulara a plurala eksistěrujotej, a to ''e-'' a ''ei''.<ref name="nordhoff-modus"/>
* ''ejapo'' „cyń“
* ''eiporu'' „wužywaj“
Zwětšego se teke sufiks pśidawa, a to -''mi'', -''na'' abo -''ke'', kótarež mógu se teke kombiněrowaś.<ref name="lustig"/>
* ''eme'ẽmi'' „pšosym daj“
* ''eguapýkena'' „pšosym sedni se“

Mimo togo eksistěruju někotare njepšawidłowne formy, a to ''terehe'' „źi“, ''ere'' „groń“, ''he'u'' „jěź“, ''hey'u'' „pij“.

Ako modalne werby se slědujuce słowa wužywaju.
* '''ikatu''' „móžno byś“: ''Ikatúpa ha'u ko pira?'' „Móžno jo, jěś toś tu rybu?“
* '''tekotevẽ''' „dejaś, musyś“: ''Tekotevẽ aha ko'áğa.'' „Musym něnto hyś.“
** '''nakotevẽi''' „njedejaś, njemusyś“:

==== Participy ====
W guaranišćinje teke eksistěruju tśi participy, a to ''-py'', ''-pyre'' a ''-pyrã''.<ref name="nordhoff-sonstiges"/>

==== Kauzatiw ====
Pó Nordhoff kauzatiw jo wjelgin produktiwny.<ref name="nordhoff-kausativ">''Nordhoff: Kausativ'', bok 38</ref>
* -'''uka''' (alomorfy -'''yka'''<ref name="nordhoff-kausativ"/> abo -'''ka'''<ref name="nordhoff-kausativ"/>, "Transitiver Kausativ"<ref name="nordhoff-kausativ"/>) „daś + -ś“ Wón da se jano pśi transitiwnych werbow wužywaś. Kallfell pomjenjujo to kawsatiwnu abo faktitiwno-mediatiwnu diatezu.<ref name="kallfell-kausative">Pó Kallfell: Grammatik des Jopara, boki 220-222</ref>: 
** ''Ahecha'''uka''' ndéve.'' „Ja dam śi něco wiźeś.“ (nimski ''Ich lasse dich (etwas) sehen.'')<ref name="kallfell-kausative"/>
** ''Ajapo'''uka''''' „Dajom cyniś.“<ref name="lustig"/>
** ''Ehecha'''uka'''mína chéve ...'' „Pšosym pokazuj mě ...“ (pó słowje ''!-wiźeś-daś-pitśku-! mě'', nimski ''!-sehen-lass-BISSCHEN-! mir'')<ref>Pó Kauderwelsch Band 34, bok 127</ref>
* -'''mbo-''', nazalnje '''mo-''' ("koaktiv"<ref name="lustig"/><ref name="kallfell-koaktive"/>, "Intransitiver Kausativ"<ref name="nordhoff-kausativ"/>) Wón da se jano pśi njetransitiwnych werbow wužywaś.: 
** ''Che o'''mo'''memby.'' „Ja góle naźěłam.“
** ''Ña Marina ombopupu la y.'' „Kněni Marina wari wódu.“<ref name="cause">[http://hamminkj.tripod.com/babel/cause.htm Nastawk wo kawsatiwach a kawsaciji ''Causatives and Causation: A Universal-Typological Perspecitive''] {{ref-en}}</ref>
** ''A'''mbo'''jahu la mitãme.'' „Kupjom góle.“<ref name="cause"/>
** ''Che a'''mbo'''puka Isabelpe.'' „Spóram Isabelu k smjaśeju.“<ref name="hamminkGNI">[http://hamminkj.tripod.com/hamminkGNI.pdf Nastawk wó Werbowej inkorporaciji w kawsatiwnych konstrukcijach Gwaranišćiny ''VERB INCORPORATION IN GUARANÍ CAUSATIVE CONSTRUCTIONS''] {{ref-en}} Ale sw tam ako ''Xe a-mbo-puka Isabel-pe'' (bok 42 [w programje 48]) resp. ''Rodolfo xe-mbo-puka'' (bok 45 [w programje 51]) jawi.</ref> (Pśirownuj ''Isabel opuka.'' „Isabela se smjejo.“<ref name="hamminkGNI"/>)
** ''Rodolfo che'''mbo'''puka.'' „Rodolfo spóra mnjo k smjaśeju.“<ref name="hamminkGNI"/>
** ''Erika oñe'''mbo'''puka.'' „Erika bu k smjaśeju spórana.“<ref name="hamminkGNI"/>
Pó Hammink ''mbo-'' funkcioněrujo teke ako faktitiw. Wón póchada nejskerjej z njewótwisnego werba ''(j)apo'' „cyniś“ a snaź se teke póśěgujo na substantiw ''po'' „ruka“.<ref name="cause"/>

Mimo dosć cesteju wariantowu '''mbo-''' a '''mo-''' teke eksistěruju '''mby-''' ('''my-''') a '''mbu-''' ('''mu-''').<ref name="kallfell-koaktive">Pó Kallfell: Grammatik des Jopara, boki 216-220</ref>
* ''Ha amba'apo ha a'''mo'''kã la ry'ái.'' „A som źěłał a znoj sušył.“ (nimski ''Und ich habe gearbeitet und den Schweiß trocknen lassen.'')<ref name="kallfell-koaktive"/>

=== Pšašanja ===
Pšašanja daju se z pomocu partikle -''pa'' abo ''piko'' napóraś.
* ''Ndépa aleman?'' „Sy Nimc?“
* ''Reñe'ẽkuaái piko ava ñe'eme?'' „Móžoš guaranišćinu powědaś?“
Mimo togo eksistěruju někotare pšašajuce pronomeny, kótarež jadnu z partiklowu wopśimjeju.
* ''araka'épa'' „ga“: ''Araka'épa reju?'' „Ga pśiźoš?“
** ''araka'e guive'' „wót ga“: ''Araka'e guive reiko ápe?'' „Wót ga bydliš how?“
** ''araka'e peve'' „až ga“: ''Araka'e peve remba'apo?'' “Až ga źěłaš?“
* ''maerãpa'' „k comu“: ''Maerãpa reikotevẽ ko ahoja?'' „K comu pótrjebujoš toś te pókšywadło?“
* ''mamópa'' „źo“: ''Mamópa oiko nde sy?'' „Źo bydli twója maś?“
** ''mamoguápa'', ''mamoyguápa'' „wótkul“ (póchad): ''Mamoguápa nde irũ?'' „Wótkul jo twój pśijaśel?“
** ''mamóguipa'' „wótkul“: ''Mamóguipa ou nde irũ?'' „Wótkul pśiźo twój pśijaśel?“
* ''mávapa'' „chto“: ''Mávapa nde?'' „Chto sy?“
* ''mba'épa'' „co“: ''Mba'épa péva?'' „Co to jo?“
** ''mba'éguipa'' „cogodla“: ''Mba'éguipa nde kyra?'' „Cogodla sy tłosty?“
** ''mba'éichapa'' „kak“: ''Mba'éichapa reiko?'' „Kak se tebje źo?“
** ''mba'erãpa'', ''mba'upépa'' „za co“: ''Mba'erãpa reju?'' „Za co sy pśišeł?“<ref>[https://web.archive.org/web/20130314141026/http://www.sfp.gov.py/pdfs/LIBRO_GUARANI_COMUNICATIVO.pdf Kurs wót Miguel Angel Verón] {{ref-es}}</ref>
* ''mbovýpa'', ''mboýpa'' „(kak) wjele“: ''Mbovýpa ko pira?'' „Wjele płaśi toś ta ryba?“
* ''moõpa'' „źo“: ''Moõpa nde mbarakaja?'' „Źo jo twója kócka?“

=== Pitśku wó polysyntetiskich kakosćach ===
Słowo móžo relatiwnje wjele informacijow wopśimjeś.<ref name="lustig"/>

* ''ojetavy'o'' „wón/wona wuknjo“ - Pó słowach: ''o-'' „wón/wóna“, ''je'' „se“, ''tavy'' „głupy, głuposć“, ''-o'' „bźez“  (Pó Lustig to jo [[priwatiw]].)<ref name="lustig"/>
* ''ndahepyme'ẽsei'' „njok jogo płaśiznu daś, njok to płaśiś“ - Pó słowach. ''nda- -i'' „nje“, ''a'' „ja“, ''hepy'' (drugej formje stej ''tepy'' a ''repy'') „płaśizna“, ''(a)me'ẽ''  „daś“, ''-se'' „kśěś“ (wolitiw)<ref name="lustig"/>
* ''ajepojohéi'' „Myjom se ruce.“ - pó słowach: ''a-'' „ja“, ''je'' „se“, ''po'' „ruka“, ''johéi'' „myś“<ref name="lustig-jopara">[https://web.archive.org/web/20000929141747/http://www.uni-mainz.de/~lustig/texte/jopara2.doc Informacije wó Jopará], w kapitelu ''¿Cómo funciona el guaraní?'' {{ref-es}}</ref>
* ''nomboguatasevéitapahina'' „Njebuźo wón kśěś jogo wěcej hyś daś?“ - pó morfemach n-o-mbo-guata-se-vé-i-ta-pa-hina; pó słowach: ''n-'' „nje-“ (1), ''o'' „wón“, ''mbo'' „daś + -ś“, ''guata'' „hyś“, ''se'' „kśěś“, ''vé'' „wěcej“, ''i'' „nje-“ (2), ''ta'' „buźo“, ''pa'' „?“, ''hina'' „“<ref name="lustig"/><ref>pó słowach engelski: NEG  3SG.act  CAUS  walk   DES  more  NEG  FUT  INT  IMP; ‘Will he not want to make him walk anymore?’ [http://hamminkj.tripod.com/hamminkGNI.pdf VERB INCORPORATION IN GUARANÍ CAUSATIVE CONSTRUCTIONS], bok 7 {{ref-en}}</ref>

=== Syntaksa ===
Guaranišćina ma jano dwě wopšawdnej konjunkciji:
* ''ha'' „a“: ''Aguapy ha ha'u yva.'' „Sejźim a jěm sad.“
* ''térã'' „abo“: ''Nde vare'a piko térã nde y'uhéi?'' „Maš głod abo lačnotu?“

Nadawk konjunkcijow a relatiwnych pronomenow maju sufikse.
* ''rire'' „pó tom až“: ''Ağuahẽ rire akarúta.'' „Pó tom až som pśišeł, budu jěsć.“<ref name="lustig"/>
* ''-ramo'' „jolic“: ''Okýramo apytáta ógape.'' „Jolic dešćujo, pótom wóstanu doma.“<ref name="lustig"/>
* ''hağua'' „aby“:<ref name="lustig"/>
** ''Aguapymi apytu'u hağua.'' „Sednu se pitśku, aby zwótpócywał.“<ref name="lustig"/>
** ''Aju Paraguáipe amba'apo hağua.'' „Pśidu k Paraguayoju aby źěłał.“<ref name="cause"/>
* ''-va''<ref name="nordhoff-relativpronomen">''Nordhoff: Relativpronomen'', boki 40-42</ref>: ''Péva piko míkro ohóva Paraguaýpe?'' „Jo to ten bus, kótaryž do Asuncióna jěźo?“
* ''-ha''<ref name="nordhoff-relativpronomen"/><ref>Glědajśo, až morfem jo polysemny.</ref> „až“: ''Cherayhuha aikuaáma.'' „Až lubujoš mnjo, južo wěm.“
* -''gui'' „dokulaž“
** ''Ndokýi ojere gui yvytú.'' „Njejo se dešćowało/padało, dokulaž jo se wětš změnił.“<ref name="cause"/>
* -''hague'' „mogał groniś, někak“
** ''Ambyasy chenupahague che sy.'' „Som tužny někak jo mója maś mnjo biła.“<ref name="cause"/><ref>Pisany pitśku hynacej, a to z x město ch.: A-mbyasy xenupahague xe sy.</ref>
* -''haguére'' „togodla, až“:
** ''Avy'a omendahatahaguére José rehe.'' „Som rad(a) togodla až wóna se buźo z Jozé ženiś.“<ref name="cause"/><ref>Engelski pśełožk w žrědle jo: I'm glad she's going to marry José.</ref>

== Licbniki ==
Guaranišćina jo měła spócetnje jano licbniki 1 až 4, a to ''peteĩ'' „1“, ''mokõi'' „2“, ''mbohapy'' „3“ a ''irundy'' „4“.

Za druge licbniki buchu źěłane słowa pśed krotkim casu wutwórjone, kótarež se lěbda wužywaju. Pśi com licbnik za 5 jo ''po'', kótaregož pópšawny wuznam jo „ruka“. Licbniki za 6 až 9 su z togo a kóńcnego źěła bazowych licbnikow wótwóźone, a to ''poteĩ'' „6“, ''pokõi'' „7“, ''poapy'' „8“ a ''porundy'' „9“.

Za napóranje rědowych licbnikow se sufiks ''-ha''<ref>Glědajśo, až morfem jo polysemny.</ref> wužywa, na pś. ''irundyha'' „stwórty“.<ref name="nordhoff-relativpronomen"/>

== Morfologija ==
W guaranišćinje nowe słowne wóznamy se pśez zestajenje słowow abo słownych źělow wutwórje: na pś. słowo "[[alfabet]]" w guaranišćinje jo ''achegety'' - z togo ''a'', ''che'' a ''ge'' su  prědne tśi pismiki [[alfabet guaranišćiny|alfabeta guaranišćiny]], a ''ty'' wóznamjeni kupku abo zestajanku. Dalšne pśikłady ze sufiksom -''ty'' (nazalnje -''ndy'') su slědujuce słowa<ref name="lustig"/>:
* ''avatity'' „majsowišćo“ (z ''avati'' „majs“ a -''ty'')
* ''petyndy'' „tubakowa plantaža“ (z ''petỹ'' „tubak“ a -''ndy'')
* ''ñe'endy'' „słownik“ (z ''ñe'ẽ''  „słowo; rěc“ a -''ndy'')
Polysemny morfem ''-ha'' da se za napóranje tak mjenjowanych ''nomen agentis'' abo ''nomen loci'' wužywás.<ref name="nordhoff-relativpronomen"/>
* ''Ha'e jerokyha.'' „Wón jo rejowaŕ.“<ref name="nordhoff-relativpronomen"/>
Ale za ''nomen agentis'' da se teke sufiks ''-hára'' wužywaś.<ref name="nordhoff-relativpronomen"/>
* ''pohãnohára'' „gójc“ (z ''pohãno'' „gójś“)

Tak se teke wutwórje zestajanki z dweju słowowu, na pś. ''mba'e guasu'' wóznamjeni "wjelgickan dobry" (pó słowje: "něco wjelike"), abo ''tava guasu'' wóznamjeni "głowne město" abo "stolica" (pó słowje "město wjelike"). Słowo za guaranišćinu, ''avañe'ẽ'', wóznamjeni "cłowjeska rěc" a słowo za špańšćinu, ''karaiñe'ẽ'', ma wóznam "knězowa rěc". Jano dlijaśe něnto póněcom se zachopinaju ekwiwalenta ''guarani ñe'ẽ'' a ''epaña ñe'ẽ'' wužywaś. Guaranišćina jo spócetnje jano měła [[licbnik]]i za licby jaden až styri<ref name="lustig"/>, togodla wuškowne licby se morfologiski zestajaju, pśez pśedstajenje [[afiks]]ow, pśi comž na pś. ''<span style="color:green">po</span>'' (pěś, wopšawźe ruka) ako baza funkcioněrujo, kaž ''<span style="color:green">po</span>'' (pěś) + ''mboh<span style="color:orange">apy</span>'' (tśi) = ''<span style="color:green">po</span><span style="color:orange">apy</span>'' (wósym). Mjenja mjasecow se pó samskem principje wutwórje: ''<span style="color:green">jasy</span>'' (mjasec) + ''pe<span style="color:orange">teĩ</span>'' (jaden) ='' <span style="color:green">jasy</span><span style="color:orange">teĩ</span>'' (januar). Ale teke mjenja wšednych dnow se pó toś tom principje wutwórje: ''<span style="color:green">ára</span>'' (źeń, cas, wjedro) + ''pe<span style="color:orange">teĩ</span>'' (jaden) ='' <span style="color:green">ara</span><span style="color:orange">teĩ</span>'' (njeźěla).

== Toponymy a druge mjenja ==

W [[Argentinska|Argentinskej]], [[Uruguay]]ju, [[Paraguay]]ju a [[Brazilska|Brazilskej]] eksistěruju wjele [[toponym]]ow a někotare mjenja, kótarež z Guaranišćiny póchada. Toś te bu gdy pó kraju pó špańskem abo portugiziskem pšawopisu pisane a su se cesto zukowje hyšći dalšej pśeměnjowałe, w někotarych padach samo tak wjelgin, až wóni buchu wót rěcnikow Guaranišćiny wěcej njerozměte.

== Někotare słowa zakładnego słowoskłada ==
{| class="wikitable"
|- class="hintergrundfarbe9"
! ''Serbski'' !! ''Nimski''<ref name="lustig-slownik">[http://www.staff.uni-mainz.de/lustig/guarani/dicc/woertlok.htm Interaktives Wörterbuch Deutsch-Guaraní]</ref><ref name="kauderwelsch-slownik">Wolf Lustig: ''Kauderwelsch. Guaraní – Wort für Wort''. Rump, Bielefeld, 2. Auflage, 2005.</ref> !! Guaraniski<ref name="lustig-slownik"/><ref name="kauderwelsch-slownik"/> !! ''Serbski'' !! ''Nimski''<ref name="lustig-slownik"/><ref name="kauderwelsch-slownik"/> !! Guaraniski<ref name="lustig-slownik"/><ref name="kauderwelsch-slownik"/>
|-
| ''ja'' || ''ich'' || che || ''wjeliki'' || ''groß'' || guasu
|-
| ''ty'' || ''du'' || nde || ''mały, małki'' || ''klein'' || michĩ, mirĩ
|-
| ''wón/wóna/wóno'' || ''er/sie/es'' || ha’e || ''jěsć'' || ''essen'' || u, karu
|-
| ''my'' || ''wir'' || ñande, ore || ''piś'' || ''trinken'' || u
|-
| ''wy'' || ''ihr'' || peẽ || ''spaś'' || ''schlafen'' || ke
|-
| ''wóni'' || ''sie'' ([[Plural]]) || ha’e(kuéra) || ''mrěś, wumrěś'' || ''sterben'' || mano, sapymi
|-
| ''chto?'' || ''wer?'' || mávapa || ''hyś'' || ''gehen'' || ha
|-
| ''co?'' || ''was?'' || mba’épa || ''pśiś'' || ''kommen'' || ju
|-
| ''luź, cłowjek'' || ''Mensch'' || ava, yvypóra || ''daś'' || ''geben'' || me’ẽ
|-
| ''muski, muž'' || ''Mann'' || kuimba’e || ''wześ, braś'' || ''nehmen'' || pyhy
|-
| ''žeńska, žona'' || ''Frau'' || ña, kuña || ''powědaś'' || ''sprechen'' || ñe’ẽ
|-
| ''głowa'' || ''Kopf'' || akã || ''lubowaś'' || ''lieben'' || hayhu
|-
| ''woko'' || ''Auge'' || tesa ||  ''jaden'' || ''eins'' || peteĩ
|-
| ''wucho'' || ''Ohr'' || nambi || ''dwa, dwě'' || ''zwei'' || mokõi
|-
| ''nos'' || ''Nase'' || tĩ || ''tśi'' || ''drei'' || mbohapy 
|-
| ''guba'' || ''Mund'' || juru || ''štyri'' || ''vier'' || irundy
|-
| ''zub'' || ''Zahn'' || tãi || ''pěś'' || ''fünf'' || po
|-
| ''jězyk'' || ''Zunge'' || kũ || ''šesć'' || ''sechs'' || poteĩ
|-
| ''wutšoba'' || ''Herz'' || ñe’ã, py’a || ''sedym'' || ''sieben'' || pokõi
|-
| ''ruka'' || ''Hand'' || po || ''wósym'' || ''acht'' || poapy
|-
| ''noga'' || ''Fuß'' || py  || ''źewjeś'' || ''neun'' || porundy
|-
| ''wóda'' || ''Wasser'' || y || ''źaseś'' || ''zehn'' || pa
|-
| ''wogeń'' || ''Feuer'' || tata || ''dwaźasća'' || ''zwanzig'' || mokõipa
|-
| ''słyńco'' || ''Sonne'' || kuarahy || ''sto, hundert'' || ''hundert'' || sa/sã
|-
| ''mjasec'' || ''Mond'' || jasy || ''tysac, towzynt'' || ''tausend'' || su
|}

Samo špańske słowa buchu k guaranišćinje adaptěrowane<ref name="lustig"/>:
* kavaju (caballo) „kóń“
* kavara (cabra) „kóza“
* ovecha (oveja) „wójca“
* guéi (buey) „krowa“
* Huã (Juan) „Jan“
* aramirõ (almidón) „škrob“
* kesu (queso) „twarožk“
* sevói (cebolla) „cybula“

== Pśikładowy tekst ==
Nastawk 1 z [[Powšykne deklaracija cłowjeskich pšawow]] w Guaranišćinje:

''Mayma yvypóra ou ko yvy ári iñapyty'yre ha eteĩcha tekoruvicharenda ha akatúape jeguerekópe; ha ikatu rupi oikuaa añetéva ha añete'yva, iporãva ha ivaíva, tekotevẽ pehenguéicha oiko oñondivekuéra.''<ref>{{cite web|url=http://www.omniglot.com/writing/guarani.htm |title=Guarani language, alphabet and pronunciation |publisher=Omniglot.com |accessdate=2015-02-14}}</ref>

(Wšykne luźe su lichotne roźone a jadnake pó dostojnosći a pšawach. Wóni maju rozym a wědobnosć a maju ze sobu w duchu bratšojstwa wobchadaś.<ref>{{cite web|url=http://www.omniglot.com/writing/sorbian.htm|title=Sorbian|publisher=Omniglot.com|accessdate=2015-02-14}}</ref>)

== Nožki ==
{{referency}}

== Žrědła ==
;Wó guaranišćinje
* Sebastian Nordhoff: Nomen/Verb-Distinktion im Guarani, {{ISSN pytanje|1615-1496}}, [http://publikationen.ub.uni-frankfurt.de/frontdoor/index/index/docId/22366 wersija w interneśe] (wótwołany 17. oktobra 2012; zasej namakana 28. měrca 2016) {{ref-de}}
* Wolf Lustig: Guarani für Paraguay Wort für Wort, Kauderwelsch Band 34, 2. Auflage 2005, [[Special:Booksources/3-89416-299-6|ISBN 3-89416-299-6]] {{ref-de}}
* Silvio Liuzzi, Pablo Kirtchuk: Tiempo y aspecto en Guaraní, [https://web.archive.org/web/20150214231756/http://www.vjf.cnrs.fr/sedyl/amerindia/articles/pdf/A_14_01.pdf wersija w interneśe] (wótwołany 23. septembra 2012; zasej namakana 14. februara 2015) {{ref-es}}
* Sebastian Drude: Die Personenpräfixe des Guarani und ihre lexikographische Behandlung, [http://pubman.mpdl.mpg.de/pubman/item/escidoc:1466231:2/component/escidoc:1466409/Drude%202008%20-%20Die%20Personenpr%C3%A4fixe%20des%20Guaran%C3%AD.pdf wersija w interneśe] (wótwołany 25. oktobra 2012) {{ref-de}}
* A. Scott Britton: ''Hippocrene Concise Dictionary Guaraní-English, English-Guaraní'', Hippocrene Books Inc., 2005, [[Special:Booksources/0-7818-1066-3|ISBN 0-7818-1066-3]]
;Wó Jopara
* Guido Kallfell: Grammatik des Jopara, Gesprochenes Guaraní und Spanisch in Paraguay, Peter Lang GmbH, 2011, [[Special:Booksources/978-3-631-61923-0|ISBN 978-3-631-61923-0]]

== Wótkaze ==
{{Wikipedija|gn|Guaranišćinje}}
* [http://www.guarani.de Guarani Ñanduti Rogue –  Guaranirěcna kultura Paraguayja] {{ref-mix|de|en|es|pt}}
* [https://web.archive.org/web/20111018082243/http://www.guaranirenda.com/ www.guaranirenda.com] Informaciska zběrka wó guaranišćinje {{ref-es}}
* [https://web.archive.org/web/20090612081114/http://www.sckell.ch/papers/diskurs_guarani.pdf Diskurs guaranišćiny –  Komentěrowana bibliografija (PDF-dataja)] (Wersija 12. junija 2009 w internetowem archiwje)
* [http://www.staff.uni-mainz.de/lustig/guarani/dicc/woertlok.htm Interaktiwny słownik nimšćina-guaranišćina] {{ref-de}}
* [http://www.eva.mpg.de/~cschmidt/SWL1/handouts/Nordhoff.pdf Stative Verbs and Possessions in Guaraní]: — Uniwersita [[Köln]] {{ref-en}}
* [https://web.archive.org/web/20120805001949/http://www.ayvu-maraney.com/index.html Ayvu Marane’ÿ –  Telewiza w guaranišćinje - klipy a linki] (guaraniski a špański)

== Glědaj teke ==
* [[Jopará]]
* [[Tupišćina]]

[[Kategorija:Guaranišćina]]
[[Kategorija:Rěcy w pódpołdnjowej Americe]]
[[Kategorija:Rěcy]]