Pšawa wušpula

Z Wikipedije
Pšawa wušpula
Pšawa wušpula (Mespilus germanica)
systematika
Domena Eukaryoty
Swět Rostlinstwo
  Rosidy
Eurosidy I
pórěd: (Rosales)
swójźba: Rožowe rostliny (Rosaceae)
pódtribus: Měkopackosadowe rostliny (Pyrinae)
rod: Wušpula[1][2] (Mespilus)
družyna: Pšawa wušpula
wědomnostne mě
Mespilus germanica
L.
Wobźěłaś
p  d  w

Pšawa wušpula (Mespilus germanica) jo bom abo kerk ze swójźby rožowych rostlinow.

Wopis[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

Pšawa wušpula jo śernjowaty, 3 m wusoki kerk abo 6 m wusoki bom. Kultiwěrowane sorty njejsu śernjowate.

Škóra jo oliwozelena a dłujko gładka wóstanjo.

Młody gałuzy su gusto kósmate, pózdźej gołe bywaju.

Łopjena[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

Zymske pupki su jajojte a dośěgnu dłujkosć wót 5 mm.

Łopjena su měnjate, wjelgin krotko wogonkate, dłujkojte, lancetoje až owalne, prědku wótše, na górnem boku śamnozelene, na dolnem boku šerozelene a gusto móškojśe-wałmokósmate. Wóni dośěgnu dłujkosć wót 6 až do 12 (15) cm a šyrokosć wót 3 cm. Jich kšoma jo śańko rězana abo cełokšomna. Pódlańske łopjeńka su lancetojte a dośěgnu dłujkosć wót 15 mm.

Kwiśonka

Kwiśonki[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

Kwiśo wót maja až do junija. Běłe, pěślicbne kwiśonki dośěgnu rozměr mjaz 4 a 5 (6) cm a stoje pó jadnom nakóńcne na krotkich pšuśikach. Keluškowe łopjeńka su linealne-lancetojte, dłujke a wuske a dośěgnu dłujkosć wót 15 mm, pśi comž až do zdrjałosći płodow wóstanu. Wobalka jo dwójna. Kronowe łopjeńka su kulojte.

Płody[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

Jabłukowe płody su brune, wjelgin twarde, kšuškojte až pśisamem wopak-kjaglojte a dośěgnu wjelikosć wót něźi 2-3 cm, pśi kultiwěrowanych sortach 4 cm. Wóni su górjejce wopłonjone a wót łistołopjenojtych, keluškowych łopjeńkow kronowane a wopśimjejo pěś kamjeńtwardych jědrow. Ale se akle pó statkowanju mroza měke stanu a se góźe jěsć.

Stojnišćo[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

Rosćo w bogatych na družynach dubowych měšanych lěsach, rědko w regionach sajźowanja wina a w swětłych lěsach wóźiwjona, ale se pó źělach ako wozdobne drjewa sajźijo. Ma lubjej w lěśe śopłe, wutkate, humusowe abo kamjeńtne kalkate abo glinjane zemje.

Rozšyrjenje[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

Rostlina jo w krotkowjacornej Aziji, w Kawkazu, w pódpołnocnej Persiskej, krotkozajtšnej Europje a w pódpołdnjowych Alpach rozšyrjona, pśi comž we pódwjacornej Europje a na pódpołnoc Alpow jano wóźiwjone wustupujo. Źiwa forma pśi nas njewustupujo.

Wužywanje[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

Pšawa wušpula jo była woblubowany sadowy bom za cas srjejźowěka.

Jeje płody su dla wusokego wutka na pektinach a kisalinach same abo w měšanju z jabłukami, winom a cukorom k wugótowanju wót marmelady pśigódne. Mimo togo wóni ako pśidawk k jabłukowym a kšuškowym mostam tych źaržatosć pólěpšyju.

Nožki[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

  1. Starosta: Dolnoserbsko-nimski słownik, Niedersorbisch-deutsches Wörterbuch, Bautzen 1999, ISBN 3-7420-1096-4, bok 630
  2. W internetowem słowniku: Mispel

Žrědła[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]