Kalendaŕ Maya

Z Wikipedije
Prědna kolumna wótlěwa jo datum 8.5.16.9.9 w Dłujkem Licenju

Kalendaŕ Maya su Maya wužywali w Pódpołnocnej Americe. W praksy stej byłej dwa kalendarja : rituelny tzolkin a solarny haab, a teke Dłujke Licenje.

Tzolkin[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

Rituelny kalendaŕ tzolkin: lěto jo měło 260 dnjow, kótarež se groniły kombinaciju mjena dnja a licby. Jo było dwaźaśca mjenow : imix, ik, akbal, kan, chicchan, cimi, manik, lamat, muluk, oc, chuen, eb, ben, ix, men, cib, caban, eznab, cahuac i ahau, a tśinaśco licbow wót 1 do 13. Prědny źeń se gronił : 1. imix, drugi : 2. ik, tśeśi : 3. akbal, stworty : 4. kan, pěty 5. chicchan, atd. až do 13. ben. A dalej wótnowotki zachopiś wót licby 1 a mjena ix, togodla dalej su były : 1. ix, 2. men, 3. cib, 4. caban, 5. etznap, 6. caunac a 7. ahau. A dalej wótnowotki zachopiś mjena dnjow, ale dalej jo był 8. imix.

Kalendaŕ Tzolkin
Pl.

dnja
Hieroglyfa Mě w rěcy
Yucatec z 16. stolěśa
Mě w klasiskej
rěcy Maya
Pl.

dnja
Hieroglyfa Mě w rěcy
Yucatec z 16. stolěśa
Mě w klasiskej
rěcy Maya
01 Imix' Imix Imix (?) / Ha' (?) 11 Chuwen Chuen (njeznate)
02 Ik' Ik Ik' 12 Eb' Eb (njeznate)
03 Ak'b'al Akbal Ak'b'al (?) 13 B'en Ben (njeznate)
04 K'an Kan K'an (?) 14 Ix Ix Hix (?)
05 Chikchan Chicchan (njeznate) 15 Men Men (njeznate)
06 Kimi Cimi Cham (?) 16 Kib' Cib (njeznate)
07 Manik' Manik Manich' (?) 17 Kab'an Caban Chab' (?)
08 Lamat Lamat Ek' (?) 18 Etz'nab' Etznab (njeznate)
09 Muluk Muluc (njeznate) 19 Kawak Cauac (njeznate)
10 Ok Oc (njeznate) 20 Ajaw Ahau Ajaw

Haab[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

Solarny kalendaŕ haab: lěto jo měło 365 dnjow, 18 mjasecow z 20 dnjami a jaden mjasec, kótaryž jo měł jano 5 dnjow. Mjena mjasecow w haab : pop, uo, zip, zotz, tzec, xul, yaxkin, mol, chen, yax, zac, ceh, mac, kankin, muan, pax, kayab, cumhu a pěśodnjowy uayeb. Mjena dnjow jo były twarjone kak w gregorjaniskej pratyji, jano licenje jo trěba było zachopiś wót 0. Pśikład 0. pop, 1 pop, 2 pop atd. Co 52 lěta haab jo była adicija 13 dnjow.

Datum[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

Maya su datěrowali źeń mjenim z tzolkina a haaba. Pśikład : 1 imix 0 pop; 2 ik 1 pop; 3 akbal 2 pop; 4 kan 3 pop; atd. Mě jo se wóspjetowało co 18980 dnjow, ale to jo było 52 lěta haab abo 73 lěta tzolkin.

Dłujke Licenje[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

Mimo togo Maye su měli hyšći jadnu systema licenja casa : Dłujke Licenje. Jo to było licenje dnjow wót zachopnego datum.

W rěcy Mayow kin to źeń, 20 kin to uinal, 18 uinal to tun, 20 tun to katun, 20 katun to baktun. (Hyšći jo byli wětše jadnotki : pictun, calabtun, kinchiltun i alautun.)

Jadnotki dłujkego licenja
Dnje Jadnotki dłujkego licenja Dłujko Licenje Solarne lěta Tun
1 = 1 kin      
20 = 20 kin = 1 uinal    
360 = 18 uinal = 1 tun ~ 1 1
7 200 = 20 tun = 1 katun ~ 20 20
144 000 = 20 katun = 1 baktun ~ 395 400

Datum dłujkego licenja[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

Pśikład datum dłujkego licenja 9.12.2.0.16, to jo 5 cib 14 yaxkin w kalendarje.

W prakse to jo 9 baktun, 12 katun, 2 tun, 0 unial i 16 kin :

9 × 144000 = 1296000
12 × 7200 = 86400
2 × 360 = 720
0 × 20 = 0
16 × 1 = 16
  gromaźe dnjow = 1383136 kin

To jo 1 383 136 dnjow wót zachopnego datuma.