Dolnoserbšćina

Z Wikipedije
(pósrědnjone z boka „Dolnoserbski alfabet”)
Dolnoserbska rěc,
Dolnoserbšćina
kraje Nimska
zwězkowy kraj Bramborska
region Dolna Łužyca
powědarje 14 000
znamjenja a klasifikacija
klasifikacija Indoeuropske rěcy
Słowjańske rěcy
Pódwjacornosłowjańske rěcy
Serbskej rěcy
Dolnoserbšćina
pismiki łatyński alfabet
oficielny status
oficielna rěc Dolna Łužyca (Bramborska/Nimska)
rěcne kody
ISO 639-2:

dsb

ISO 639-3 (SIL):

dsb

Wobźěłaś
p  d  w

Dolnoserbšćina, dolnoserbska rěc (nimski Niedersorbisch abo teke Wendisch, pólski język dolnołużycki, česki dolnolužická srbština) jo jadna z dweju rěcowu Serbow, kotaraž se wužywa w Dolnej Łužycy, w pódpołdnjowej Bramborskej, na pódzajtšu Nimskej. Dolnoserbšćina gromaźe z górnoserbšćinu słušatej k kupce serbskeju rěcowu w ramiku pódwjacornosłowjańskich rěcy. Licba powědajucych dolnoserbski wucynijo něnto wokoło 7000 luźi.

Rěcna charakteristika[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

Dolnoserbšćina jo pódwjacornosłowjańska rěc a pokazujo wšykne za toś te rěcy charakteristiske znamjenja, na pś. zdźaržanje kupki *kv, *gv (kwět, gwězda, pśirownaj ruski: cvět, zvězda) a metatezu likwidow z wobchowanim slěznego wokala /ɔ/, na pś. (prasł., gs., ds.): gordъ > hród, grod (w rusojskej rěcy полногласие: gorod, w českej rěcy prězny wokal: hrad)

Wósebne wuwiśa dolnoserbskeje rěcy (mjazy drugimi rěcami) su eksemplarnje:

- we wokalnem systemje

  • wuwiśe pśizukowanego *ę na ě (rěd, měso, pěś, pśirownaj starocerkwinosł. rędъ, męso, pętь)
  • wuwiśe pśizukowanego *ь na 'e (pózdźej zdźěla, na rozdźěl ku górnoserbšćinje, dalej na 'a), na pśikład (starocerkwinosł., gs., ds.): vьsь, wjes, wjas
  • změna 'e > 'a pśed twardymi konsonantami, teke pśed depalatalizěrowanymi sycawkami, n. pś. (starocerkwinosł., gs., ds.): jedinъ > jeden, jaden; vьsь > wjes, wjas; desętь > dźesać, źaseś. Toś ta tendenca dajo se teke pśi wupóžyconych słowach ako bjatowaś registrěrowaś.
  • změna e > o wósebnje we werbalnych kóńcowkach (pišom, pišoš, pišo)
  • změna pśizukowanego o pó labialach a welarach na alofon ó (ze swójimi dialektalnymi wariantami), jolic až njeslědujo welar resp. labial

- w konsonantiskem systemje

  • zdźaržanje g (góra, glědaś)
  • zdźaržanje palatalnosći ń we wuzuku: kóń, broń
  • zdźaržanje palatalnosći ŕ we wuzuku: keŕ, pśedawaŕ
  • wuwiśe *ť, *ď > ć, dź > ś, ź (pó sycawkach ć, dź, pśir. śerpjeś, ale sćerpny, źaržaś, ale zdźaržaś)
  • wuwiśe *pŕ, *kŕ, *tŕ > pś, kś, tś, na pśikład (starocerkwinosł., gs., ds.): pri > při, pśi; krivъ > křiwy, kśiwy; tri > tři, tśi
  • wuwiśe *kr, *pr > kš, pš, na pśikład (starocerkwinosł., gs., ds.): krъvь > krej, kšej; pravъ > prawy, pšawy
  • zjadnorjenje *str > tš, ale zdźaržanje *stŕ, na pśikład (starocerkwinosł., gs., ds.): sestra > sotra, sotša; ale strěliti > třělić, stśěliś
  • depalatalizacija ž, š, na pśikład (starocerkwinosł., gs., ds.): živъ > žiwy, žywy; širokъ > šěroki, šyroki
  • depalatalizacija č a změna č > c, na pśikład (starocerkwinosł., gs., ds.): časъ > čas, cas; ? > čert, cart

Dolnoserbski alfabet[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

Dolnoserbski alfabet
a b c č ć d e ě f g h ch i j k ł l m n ń o p r ŕ s š ś t u w y z ž ź
A B C Č - D E - F G H Ch I J K Ł L M N - O P R - S Š Ś T U W Y Z Ž Ź

Stawizny dolnoserbšćiny[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

Prědne śišćane knigły w dolnoserbšćinje jo natwarił w lěśe 1574 faraŕ z Tšupca, Albin Moller - to jo byli wót njogo z nimskej rěcy pśełožone psalmy a kjarliže a Mały katechizm Martina Luthera.

Wótkaze[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]